Lompat ke isi

Luak: Perbedaan antara revisi

Dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas
Konten dihapus Konten ditambahkan
kTidak ada ringkasan suntingan
Tidak ada ringkasan suntingan
Baris 76: Baris 76:
Awal mula didirikannya Luhak Agam ialah perpindahan penduduk dari nagari [[Pariangan, Pariangan, Tanah Datar|Pariangan]] yang berlangsung selama empat periode. Periode pertama, melahirkan empat buah [[nagari]], yakni [[Biaro Gadang, IV Angkek, Agam|Biaro]], [[Balai Gurah, IV Angkek, Agam|Balai Gurah]], [[Lambah, IV Angkek, Agam|Lambah]] dan [[Panampuang, IV Angkek, Agam|Panampuang]]. Kemudian di periode kedua, melahirkan tiga buah nagari, yakni [[Candung Koto Laweh, Candung, Agam|Canduang Koto Laweh]], [[Kota Bukittinggi|Kurai]] dan [[Banuhampu, Agam|Banuhampu]]. Periode ketiga, melahirkan 4 buah nagari, yakni [[Sianok Anam Suku, IV Koto, Agam|Sianok]], [[Koto Gadang, IV Koto, Agam|Koto Gadang]], [[Guguak Tabek Sarojo, IV Koto, Agam|Guguak]] dan [[Guguak Tabek Sarojo, IV Koto, Agam|Guguak Tabek Sarojo]]. Dan di periode keempat, melahirkan lima buah nagari, yakni [[Sariak, Sungai Puar, Agam|Sariak]], [[Sungai Puar, Sungai Puar, Agam|Sungai Puar]], [[Batagak, Sungai Puar, Agam|Batagak]] dan [[Batu Palano, Sungai Puar, Agam|Batu Palano]].
Awal mula didirikannya Luhak Agam ialah perpindahan penduduk dari nagari [[Pariangan, Pariangan, Tanah Datar|Pariangan]] yang berlangsung selama empat periode. Periode pertama, melahirkan empat buah [[nagari]], yakni [[Biaro Gadang, IV Angkek, Agam|Biaro]], [[Balai Gurah, IV Angkek, Agam|Balai Gurah]], [[Lambah, IV Angkek, Agam|Lambah]] dan [[Panampuang, IV Angkek, Agam|Panampuang]]. Kemudian di periode kedua, melahirkan tiga buah nagari, yakni [[Candung Koto Laweh, Candung, Agam|Canduang Koto Laweh]], [[Kota Bukittinggi|Kurai]] dan [[Banuhampu, Agam|Banuhampu]]. Periode ketiga, melahirkan 4 buah nagari, yakni [[Sianok Anam Suku, IV Koto, Agam|Sianok]], [[Koto Gadang, IV Koto, Agam|Koto Gadang]], [[Guguak Tabek Sarojo, IV Koto, Agam|Guguak]] dan [[Guguak Tabek Sarojo, IV Koto, Agam|Guguak Tabek Sarojo]]. Dan di periode keempat, melahirkan lima buah nagari, yakni [[Sariak, Sungai Puar, Agam|Sariak]], [[Sungai Puar, Sungai Puar, Agam|Sungai Puar]], [[Batagak, Sungai Puar, Agam|Batagak]] dan [[Batu Palano, Sungai Puar, Agam|Batu Palano]].


Kemudian lahir pula nagari-nagari lainnya seperti [[Kapau, Tilatang Kamang, Agam|Kapau]], [[Gadut, Tilatang Kamang, Agam|Gadut]], Salo, [[Koto Baru, Baso, Agam|Koto Baru]], [[Magek, Kamang Magek, Agam|Magek]], [[Tilatang Kamang, Agam|Tilatang Kamang]], [[Tabek Panjang, Baso, Agam|Tabek Panjang]], [[ Koto Tinggi, Baso, Agam|Pincuran Puti]], [[Koto Tinggi, Baso, Agam|Koto Tinggi]], [[Simarasok, Baso, Agam|Simarasok]] dan [[Padang Tarok, Baso, Agam| Padang Tarok]].
Kemudian lahir pula nagari-nagari lainnya seperti [[Kapau, Tilatang Kamang, Agam|Kapau]], [[Gadut, Tilatang Kamang, Agam|Gadut]], [[Salo, Baso, Agam| Salo]] , [[Koto Baru, Baso, Agam|Koto Baru]], [[Magek, Kamang Magek, Agam|Magek]], [[Tilatang Kamang, Agam|Tilatang Kamang]], [[Tabek Panjang, Baso, Agam|Tabek Panjang]], [[ Koto Tinggi, Baso, Agam|Pincuran Puti]], [[Koto Tinggi, Baso, Agam|Koto Tinggi]], [[Simarasok, Baso, Agam|Simarasok]] dan [[Padang Tarok, Baso, Agam| Padang Tarok]].


=== Rantau ===
=== Rantau ===

Revisi per 1 Mei 2012 07.40

Nagari Pariangan di Luhak Tanah Data yang diyakini sebagai nagari tertua di Minangkabau

Luhak adalah wilayah konfederasi dari beberapa nagari di Minangkabau yang terletak di pedalaman Sumatera Barat. Wilayah ini merupakan wilayah pemukiman asli penduduk Minangkabau yang dikenal dengan istilah Darek (bahasa Indonesia: darat) untuk membedakannya dengan wilayah rantau Minangkabau, baik Rantau Pasisie di sepanjang pantai barat Sumatera maupun Rantau Hilia di wilayah Riau dan bagian barat Jambi. Dalam Tambo Alam Minangkabau luhak memiliki makna kurang atau berkurang.[1]

Terdapat tiga luhak di Minangkabau, yaitu:

  1. Luhak Tanah Data yang meliputi kabupaten Tanah Datar, kabupaten Solok, kabupaten Sijunjung, kota Solok, kota Padang Panjang, dan kota Sawahlunto sekarang.
  2. Luhak Agam yang meliputi kabupaten Agam sekarang
  3. Luhak Limopuluah yang meliputi kabupaten Lima Puluh Kota sekarang

Ketiga luhak tersebut juga dijuluki dengan luhak nan tigo (luhak yang tiga).[2] Luhak terdiri dari beberapa nagari, dimana setiap nagari yang ada di dalam suatu luhak dipimpin oleh para penghulu[3] dan mempunyai adat yang sama, sedangkan adat di suatu luhak dengan adat di luhak yang lain tidak sama.[4]

Luhak Tanah Data

Luhak Tanah Data disebut juga luhak nan tuo (luhak yang tua), karena luhak ini adalah luhak yang pertama kali ada di Minangkabau. Ungkapan adat untuk luhak ini adalah "buminyo lembang, aianyo tawa, ikannyo banyak" yang menggambarkan penduduknya sangat ramai. Penduduknya adalah sebagian penduduk di nagari Pariangan yang pindah ke Luhak Tanah Datar.[5]

Dalam ungkapan adat Minangkabau, daerah ini disebut:

Nan babatua bungo satangkai
Nan basungai bakayu tarok
Nan bakampuang di baliak labuah
Balimo kaum di sinan

Di Luhak Tanah Data banyak ditemukan peninggalan bersejarah, antara lain Istana Kerajaan Pagaruyung (Istana Baso Pagaruyuang). Di Samping itu juga terdapat Batu Batikam, tempat Datuk Perpatih Nan Sebatang dan Datuk Ketumanggungan membuat perjanjian perdamaian.

Wilayah

Wilayah Luhak Tanah Data meliputi daerah di sekitar kaki gunung Marapi bagian selatan sampai ke kaki gunung Sago bagian timur. Nagari-nagari yang termasuk ke dalam wilayah Luhak Tanah Datar ini adalah:[6]

  1. Tampuak Tangkai Pariangan Salapan Koto : Pariangan, Padang Panjang, Guguak, Sikaladi, Koto Tuo, Tanjuang Limau, Sialahan, Batu Basa.
  2. Tujuah Langgam di Hilia : Turawan, Padang Lua, Padang Magek, Sawah Kareh, Kinawai, Balimbiang, Bukik Tamusu.
  3. Limo Kaum Duo Baleh Koto : Dusun Tuo, Balah Labuah, Balai Batu, Kubu Rajo, Piliang, Ngungun, Panti, Silabuak Ampalu, ; Parambahan, Cubadak, Supanjang, Pabalutan, Sawah Jauah, Rambatan, Tabek Sawah Tangah.
  4. Sambilan Koto di Dalam : Tabek Boto, Salagondo, Baringin, Koto, Baranjak, Lantai Batu, Bukik Gombak, Sungai Ameh, Ambacang Baririk, Rajo Dani.
  5. Tanjuang Nan Tigo, Lubuak Nan Tigo : Tanjuang Alam, Tanjuang Sungayang, Tanjuang Barulak, Lubuak Sikarah, Lubuak Simauang, Lubuak Sipurai.
  6. Sungai Tarab Tujuah Batu : Limo Batu, Tigo Batu, Ikua Kapalo Kapak, Randai Gombak Katitiran, Koto Tuo Pasia Laweh, Koto Baru, Rao-Rao, Salo Patir Sumaniak, Supayang, Situmbuak, Gurun Ampalu, Sijangek Koto Badampiang.
  7. Langgam Nan Tujuah : Labutan, Sungai Jambu, Batipuah Nagari Gadang, Tanjuang Balik Sulik Aia, Singkarak, Saniang Baka, Silungkang, Padang Sibusuak, Sumaniak, Suraso.
  8. Batipuah Sapuluah Koto : Batipuah, Koto Baru Aia Angek, Koto Laweh Pandai Sikek, Panyalaian, Bukik Suruangan, Gunuang, Paninjauan, Jaho Tambangan, Pitalah Bungo Tanjuang, Sumpu Malalo, Singgalang.
  9. Lintau Buo Sambilan Koto : Batu Bulek, Balai Tangah, Tanjuang Bonai, Tapi Selo Lubuak Jantan, Buo, Pangian, Taluak Tigo Jangko.

Rantau

Rantau Nan Kurang Aso Duo Puluah

  • Lubuak Ambacang
  • Lubuak Jambi
  • Gunuang Koto
  • Benai
  • Pangian
  • Basra
  • Sitinjua
  • Kopa
  • Taluak Ingin
  • Inuman
  • Surantiah
  • Taluak Rayo
  • Simpang Kulayang
  • Aia Molek
  • Pasia Ringgit
  • Kuantan
  • Talang Mamak
  • Kualo Thok

Ujuang Darek Kapalo Rantaunya

  • Anduriang Kayu Tanam
  • Guguak Kapalo Hilalang
  • Sicincin
  • Toboh Pakandangan
  • Duo Kali Sabaleh Anam Lingkuang
  • Tujuah Koto
  • Sungai Sariak.

Luhak Agam

Luhak Agam disebut juga dengan luhak nan tangah, karena didirkan setelah Luhak Tanah Datar (Luhak Kedua). "Buminyo angek, aianyo karuah, ikannyo lia" adalah ungkapan adat untuk Luhak Agam, yang menggambarkan masyarakat Luhak Agam sebagai orang yang berwatak panas, masyarakat yang heterogen, dan persaingan dalam hidup sangat tajam.

Wilayah

Awal mula didirikannya Luhak Agam ialah perpindahan penduduk dari nagari Pariangan yang berlangsung selama empat periode. Periode pertama, melahirkan empat buah nagari, yakni Biaro, Balai Gurah, Lambah dan Panampuang. Kemudian di periode kedua, melahirkan tiga buah nagari, yakni Canduang Koto Laweh, Kurai dan Banuhampu. Periode ketiga, melahirkan 4 buah nagari, yakni Sianok, Koto Gadang, Guguak dan Guguak Tabek Sarojo. Dan di periode keempat, melahirkan lima buah nagari, yakni Sariak, Sungai Puar, Batagak dan Batu Palano.

Kemudian lahir pula nagari-nagari lainnya seperti Kapau, Gadut, Salo , Koto Baru, Magek, Tilatang Kamang, Tabek Panjang, Pincuran Puti, Koto Tinggi, Simarasok dan Padang Tarok.

Rantau

  • Nagari-nagari pantai barat Sumatera
  • Pasaman Barat
  • Pasaman Timur
  • Panti
  • Rao
  • Lubuak Sikapiang

Ujuang Darek Kapalo Rantaunya

  • Palembayan
  • Silareh Aia
  • Lubuak Basuang
  • Kampuang Pinang
  • Simpang Ampek
  • Sungai Garinggiang
  • Lubuak Bawan
  • Tigo Koto
  • Garagahan
  • Manggopoh

Luhak Limopuluah

Luhak Limopuluh disebut juga dengan luhak nan bungsu, karena luhak ini didirikan terakhir. Ungkapan adat untuk luhak ini adalah "Buminyo sajuak, aianyo janiah, ikannyo jinak", yang menggambarkan masyarakatnya yang homogen dan penuh kerukunan, serta memiliki ketenangan dalam berfikir.

Wilayah

Menurut Tambo, nagari-nagari yang ada di luhak Limopuluah terdiri dari lima bagian, yakni:

  • Sandi
Dari Bukik Sikabau Hilia sampai ke Muaro Mudiak, dari Nasi Randam sampai ke Padang Samuik. Nagarinya adalah Koto nan Gadang dan Koto nan Ampek.
  • Luhak
Dari Mungo Mudiak sampai ke Limbukan, Mungo, Koto Kaciak, Andaleh, Tanjuang Kubu, Banda Tunggang, Sungai Kamuyang, Aua Kuniang, Tanjuang Patai, Gadih Angik, Padang Karambia, Limau Kapeh, dan Aia Tabik Nan Limo Suku.
  • Lareh
Dari Bukik Cubadak sampai Padang Balimbiang, nagarinya adalah Ampalu, Halaban, Labuah Gunuang, Tanjuang Gadang.
  • Ranah
Dari Gantiang, Koto Laweh, Suliki, Sungai Rimbang, Tiakar, Balai Mansiro, Talago, Balai Kubang, Taeh, Simalanggang, Piobang, Sungai Baringin, Gurun, Luhak Batingkok, Torantang, Sari Lamak, Solok, Padang Laweh.
  • Hulu
Dari Padang Laweh, Sungai Patai, Suliki, Gunuang Sago, Labuah Gunuang, Balai Koto Tinggi

Rantau

  • Mangilang
  • Tanjuang Balik
  • Pangkalan
  • Koto Alam
  • Gunuang Malintang
  • Muaro Paiti
  • Rantau Barangin
  • Rokan Pandalian
  • Kuatan Singingi
  • Gunuang Sailan
  • Kuntu
  • Lipek Kain
  • Ludai
  • Ujuang Bukik
  • Sanggan
  • Tigo Baleh Koto Kampar
  • Sibiruang
  • Gunuang Malelo
  • Tabiang
  • Tanjuang
  • Gunuang Bungsu
  • Muaro Takuih
  • Pangkai
  • Binamang
  • Tanjuang Abai
  • Pulau Gadang
  • Baluang Koto Sitangkai
  • Tigo Baleh
  • Lubuak Aguang
  • Limo Koto Kampar Kuok
  • Salo
  • Bangkinang
  • Rumbio
  • Aia Tirih
  • Taratak Buluah
  • Pangkalan Indawang
  • Pangkalan Kapeh
  • Pangkalan Sarai
  • Koto Laweh

Referensi

  1. ^ Alam Minangkabau « Adat Budaya Minangkabau.
  2. ^ Luhak dan Rantau.
  3. ^ cimbuak.net Sekilas Tentang Minangkabau.
  4. ^ Pengantar Sastra Rakyat Minangkabau oleh Edwar Jamaris.
  5. ^ www.scribd.com Luhak Tanah Datar.
  6. ^ ukm.itb.ac.id Wilayah Minangkabau. Diakses pada 16 Agustus 2011.