Lompat ke isi

Ngoko: Perbedaan antara revisi

Dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas
Konten dihapus Konten ditambahkan
{{inuse}}
Tag: Suntingan visualeditor-wikitext
Tidak ada ringkasan suntingan
Tag: Suntingan perangkat seluler Suntingan peramban seluler
 
(45 revisi perantara oleh 8 pengguna tidak ditampilkan)
Baris 1: Baris 1:
{{dab|Artikel ini ditujukan sebagai artikel untuk topik tingkatan bahasa dalam bahasa Jawa. Untuk kosakata dalam bahasa Jawa, lihat [[kata ngoko]] dan [[kata krama-ngoko]].}}
{{inuse}}
'''Ngoko''' ([[aksara Jawa]]: ꦔꦺꦴꦏꦺꦴ, {{IPA-jv|ŋoko}}) adalah salah satu tingkatan bahasa dalam [[bahasa Jawa]]. Bahasa ini menggunakan [[Kata ngoko|kata]], awalan, dan akhiran ngoko. Contoh [[awalan]] ngoko adalah ''dak-'', ''ko-'', ''di-'', sedangkan [[akhiran]] ngoko adalah ''-ku'', ''-mu'', ''-(n)é'', dan ''-(k)aké''. Banyak penggunaan bahasa Ngoko ke anggota keluarga seperti saudari dan orang tua, kecuali nenek dan kakek. Bahasa Ngoko digunakan untuk berbicara dengan teman sebaya, orang yang lebih muda, dan orang yang akrab.
{{kembangkan}}
'''Ngoko''' adalah salah satu tingkatan bahasa dalam [[Bahasa Jawa]]. Bahasa ini paling umum dipakai di kalangan orang Jawa. Pemakaiannya dihindari untuk berbicara dengan orang yang dihormati atau orang yang lebih tua.


Untuk penggunaan zaman sekarang, ada ngoko yang dianggap halus dan tidak halus. Jadi, ngoko dibagi menjadi dua: ''ngoko alus'' dan ''ngoko lugu''. Dahulu, ngoko dibagi menjadi tiga: ''ngoko lugu'', ''ngoko antya-basa'', dan ''ngoko basa-antya''.{{sfn|Suwadji|2013|pp=10-11}}
== Deskripsi ==
Tingkat tutur ngoko yaitu ungah ungguh bahasa jawa yang berintikan leksikon ngoko. Ciri-ciri katanya terdapat afiks di-,-e dan –ake. Ragam ngoko dapat digunakan oleh mereka yang sudah akrab dan oleh mereka yang merasa dirinya lebih tinggi status sosialnya daripada lawan bicara (mitra wicara). Ragam ngoko mempunyai dua bentuk varian, yaitu ngoko lugu dan ngoko alus (Sasangka 2004:95).


Ngoko merupakan bahasa dasar dalam bahasa Jawa. Dahulu, di atas tingkat ngoko ada ''[[madya]]'', sedangkan [[krama]] ada di tingkat paling atas. Kini, di atas ngoko langsung [[krama]].{{sfn|Suwadji|2013|pp=13-14}}
=== Ngoko Lugu ===
Yang dimaksud dengan ngoko lugu adalah bentuk unggah-ungguh bahasa Jawa yang semua kosakatanya berbentuk ngoko dan netral (leksikon ngoko dan netral) tanpa terselip leksikon krama, krama inggil, atau krama andhap, baik untuk persona pertama (01), persona kedua, persona kedua (02), maupun kedua (02), maupun untuk persona ketiga (03).


== Pembagian ==
Contoh:
=== Versi lama ===
# yen mung kaya ngono wae, aku mesthi ya iso! “Jika Cuma seperti itu saja, saya pasti juga bisa!”
[[Berkas:Javanese speech levels (old).png|jmpl|300px|Unggah-ungguh bahasa Jawa versi lama.]]
# Yen mung kaya ngono wae, kowe mesthi ya iso! “Jika Cuma seperti itu saja, kamu pasti juga bisa!”
Ngoko versi lama dibagi menjadi tiga: ''ngoko lugu'', ''ngoko antya-basa'', dan ''ngoko basa-antya''.{{sfn|Suwadji|2013|pp=10-11}}{{sfn|Harjawiyana|Supriya|2001|p=18}}{{sfn|Prajapustaka|1925|pp=3-5}} Ada juga yang membagi ngoko menjadi ''ngoko lugu'' dan ''ngoko andhap''. ''Ngoko andhap'' lalu dibagi lagi menjadi ''ngoko antya-basa'' dan ''ngoko basa-antya''.{{sfn|Harjawiyana|Supriya|2001|p=18}}<ref name=":1">{{Cite magazine|last=|first=|date=9 Agustus 1903|title=Antya basa lan basa antya|url=https://www.sastra.org/koran-majalah-dan-jurnal/sasadara/543-sasadara-radya-pustaka-1903-08-1808?k=madyantara|magazine=Sasadara|doi=|pmid=|access-date=}}</ref>{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}}
# Yen mung kaya mengono wae, dheweke ya iso! “Jika Cuma seperti itu saja, dia pasti juga bisa!”


Catatan: pada contoh di bawah, kata krama dicetak tebal, sedangkan kata ''krama inggil'' digarisbawahi.
=== Ngoko Alus ===
Yang dimaksud dengan ngoko alus adalah bentuk unggah-ungguh yang di dalamnya bukan hanya terdiri atas leksikon ngoko dan netral saja, melainkan juga terdiri atas leksikon krama inggil, krama andhap, atau leksikon krama yang muncul di dalam ragam ini sebenarnya hanya digunakan untuk menghormati mitra wicara (orang ke 2 atau 3) (Sasangka 2004:99-100).


==== ''Ngoko lugu'' ====
Contoh:
''Ngoko lugu'' (atau hanya ngoko, juga disebut sebagai Jawa dwipa){{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}} adalah bahasa ngoko yang hanya menggunakan [[Kata ngoko|kata]], awalan, dan akhiran ngoko.{{sfn|Suwadji|2013|pp=10-11}}{{sfn|Prajapustaka|1925|pp=3-5}}{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}} Kata ganti orang kedua menggunakan kata ''kowé'', sedangkan kata ganti orang pertama menggunakan kata ''aku''.{{sfn|Prajapustaka|1925|pp=4-5}} Penggunaan ''ngoko lugu'' biasanya dipakai pada pembicaraan antara anak kepada anak, orang tua kepada orang muda tanpa rasa hormat, dan bendara kepada abdinya.{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}} Di bawah ini adalah contoh kalimat yang menggunakan ''ngoko lugu''.
# Wingenane simbah tindak mrene (Sudaryanto 1991:153). ‘Kemarin dulu nenek ke sini’
# Pak guru basa Jawa sing anyar iku asmane sapa? (Sasangka 2001:183). ‘Pak guru bahasa Jawa yang baru itu namanya siapa?’


# ''Kowé apa arep mangan iwak wedhus?''{{sfn|Prajapustaka|1925|pp=3-5}}
Tampak bahwa pada butir tindak ‘pergi/berangkat’ dan asmane ‘namanya’ merupakan leksikon krama inggil yang berfungsi untuk menghormati mitra tutur (Sasangka 2004:100).
# ''Aku arep menyang pasar. Kowé tunggua omah!''{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}}


==== ''Ngoko antya-basa'' ====
Contoh dari bahasa ngoko:
''Ngoko antya-basa'' adalah bahasa ngoko yang menggunakan kata, awalan, dan akhiran ngoko dengan campuran [[kata krama inggil|kata ''krama inggil'']].{{sfn|Suwadji|2013|pp=10-11}}{{sfn|Prajapustaka|1925|pp=3-5}}{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}} Kata ganti orang kedua menggunakan kata ''sliramu''{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}} atau ''sariramu'', sedangkan kata ganti orang pertama menggunakan kata ''aku''.{{sfn|Prajapustaka|1925|pp=4-5}} Penggunaan ''ngoko antya-basa'' biasanya dipakai pada pembicaraan antara orang tua kepada orang muda yang pangkatnya lebih tinggi dan priyayi kepada priyayi yang sudah sangat akrab.{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}} Di bawah ini adalah contoh kalimat yang menggunakan ''ngoko antya-basa''.
* [[Angka dalam bahasa Jawa ngoko]]


# ''<u>Sarira</u>mu apa <u>karsa</u> <u>dhahar</u> iwak wedhus?''{{sfn|Prajapustaka|1925|pp=3-5}}
== Lihat Pula ==
# ''<u>Slira</u>mu apa ora <u>tindak</u> menyang kantor?''{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}}
* [[Kromo Inggil]]


==== ''Ngoko basa-antya'' ====
{{bahasa-stub}}
''Ngoko basa-antya'' adalah bahasa ngoko yang menggunakan kata, awalan, dan akhiran ngoko dengan campuran [[kata krama]] dan kata ''krama inggil''.{{sfn|Suwadji|2013|pp=10-11}}{{sfn|Prajapustaka|1925|pp=3-5}}{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}} Kata ganti orang kedua menggunakan kata ''panjenengan''{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}} atau ''panjenenganmu'', sedangkan kata ganti orang pertama menggunakan kata ''aku''.{{sfn|Prajapustaka|1925|pp=4-5}} Ada beberapa kata ngoko yang tidak bisa dikramakan agar menjadi ''basa-antya'', yaitu: ''ana'', ''endi'', ''ora'', ''arep'', ''aku'', ''iki'', ''iku'', ''utawa'', ''isih'', ''apa'', ''aja'', ''iya'', ''amarga'', ''enggon'', ''kana'', ''kéné'', ''kono'', ''karo'', ''kapan'', ''kepriyé'', ''kang'', ''durung'', ''dudu'', ''saiki'', ''saprana'', ''sapréné'', ''saprono'', ''samana'', ''saméné'', ''samono'', ''sing'', ''wis'', ''lagi'', ''pira'', ''dhèk'', ''jaré'', ''mau'', ''manèh'', ''menawa'', ''menyang'', ''marang'', ''mung'', ''mengko'', ''mangkana'', ''mengkéné'', ''mengkono'', ''baé'', dan ''nganti''.<ref name=":1" /> Penggunaan ''ngoko basa-antya'' biasanya dipakai pada pembicaraan antara orang tua kepada orang muda yang pangkatnya lebih tinggi.{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}} Di bawah ini adalah contoh kalimat yang menggunakan ''ngoko basa-antya''.

# ''<u>Panjenengan</u>mu apa <u>karsa</u> <u>dhahar</u>'' '''''ulam''''' '''''ménda'''''?{{sfn|Prajapustaka|1925|pp=3-5}}
# ''Yèn <u>panjenengan</u> wis <u>kagungan</u> '''wekdal''', mbok ya <u>maringi</u> '''serat'''''.{{sfn|Padmosoekotjo|1953|pp=13-15}}

=== Versi baru ===
[[Berkas:Javanese speech levels (new).png|jmpl|300px|Unggah-ungguh bahasa Jawa versi baru.]]
Ngoko versi baru dibagi menjadi dua: ''ngoko lugu'' dan ''ngoko alus''.{{sfn|Suwadji|2013|pp=10-11}}

==== ''Ngoko lugu'' ====
''Ngoko lugu'' adalah bahasa ngoko yang menggunakan kata, awalan, dan akhiran ngoko.{{sfn|Suwadji|2013|pp=13-14}} ''Ngoko lugu'' ini sama dengan ''[[#Ngoko lugu|ngoko lugu]]'' yang lama. Di bawah ini adalah contoh penulisan dalam ''ngoko lugu''.

<blockquote>''Mengko soré, yèn sida, aku arep lunga menyang Surabaya. Yèn kowé duwé dhuwit, bok aku disilihi sangu. Arep njaluk Paman, dhèwèké lagi ora duwé dhuwit. Ana dhuwit sathithik, nanging jaréné Paman, wis kadhung ditukokaké obat. Bibi lara tangané. Bisa ta nyebrak sadina rong dina?''{{sfn|Suwadji|2013|pp=13-14}}</blockquote>

Contoh di atas hanya menggunakan kata ngoko.

==== ''Ngoko alus'' ====
''Ngoko alus'' adalah bahasa ngoko yang menggunakan kata, awalan, dan akhiran ngoko serta tercampur dengan kata ''krama inggil'' dan [[kata krama andhap|kata ''krama andhap'']].{{sfn|Suwadji|2013|pp=13-14}} ''Ngoko alus'' ini sama dengan ''[[#Ngoko antya-basa|ngoko antya-basa]]'' yang lama. Di bawah ini adalah contoh penulisan dalam ''ngoko alus''.

<blockquote>''Mengko soré, yèn sida, aku arep lunga menyang Surabaya. Yèn '''panjenengan''' '''kagungan''' dhuwit, bok aku di'''paring'''i sangu. Arep '''nyuwun''' Paman, '''panjenengan'''é lagi ora '''kagungan''' dhuwit. Ana dhuwit sathithik, nanging '''pangandika'''né Paman, wis kadhung di'''pundhut'''aké obat. Bibi '''gerah''' '''asta'''né. Bisa ta nyebrak sadina rong dina?''{{sfn|Suwadji|2013|pp=13-14}}</blockquote>

Contoh di atas menggunakan kata ngoko dan kata ''krama inggil'' (''panjenengan'', ''kagungan'', ''paring'', ''nyuwun'', ''pangandika'', ''pundhut'', ''gerah'', dan ''asta'').

== Lihat pula ==
* [[Madya]]
* [[Krama]]
* [[Kata ngoko]]
* [[Kata krama-ngoko]]

== Rujukan ==
=== Catatan kaki ===
{{reflist|2}}

=== Daftar pustaka ===
* {{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/48559051|title=Marsudi Unggah-Ungguh Basa Jawa|last=Harjawiyana|first=Haryana|last2=Supriya|first2=Th.|date=|publisher=Penerbit Kanisius|year=2001|isbn=9792100512|location=Yogyakarta|ref=harv||oclc=48559051}}
* {{Cite book|url=https://www.sastra.org/katalog/judul?ti_id=1180|title=Ngéngréngan Kasusastran Djawa I|last=Padmosoekotjo|first=S.|publisher=Toko Buku Hien Ho Sing|year=1953|isbn=|location=Yogyakarta|ref=harv}}
* {{Cite book|url=https://www.sastra.org/katalog/judul?ti_id=165|title=Kawruh Basa|last=Prajapustaka|first=Mas Ngabèi|publisher=N. V. Mardi Mulya|year=1925|isbn=|location=Yogyakarta|ref=harv}}
* {{Cite book|url=https://archive.org/details/ngoko-krama|title=Ngoko Krama|last=Suwadji|first=|publisher=Balai Bahasa Provinsi Daerah Istimewa Yogyakarta|year=2013|isbn=9786027777620|edition=|location=Yogyakarta|ref=harv|oclc=890814963}}

== Pranala luar ==
{{Commonscat|Ngoko}}
{{Bahasa Jawa/Pranala luar}}

{{Bahasa Jawa}}

{{Authority control}}


[[Kategori:Bahasa]]
[[Kategori:Bahasa Jawa]]
[[Kategori:Bahasa Jawa]]
[[Kategori:Bahasa]]

Revisi terkini sejak 18 Agustus 2023 15.43

Ngoko (aksara Jawa: ꦔꦺꦴꦏꦺꦴ, pengucapan bahasa Jawa: [ŋoko]) adalah salah satu tingkatan bahasa dalam bahasa Jawa. Bahasa ini menggunakan kata, awalan, dan akhiran ngoko. Contoh awalan ngoko adalah dak-, ko-, di-, sedangkan akhiran ngoko adalah -ku, -mu, -(n)é, dan -(k)aké. Banyak penggunaan bahasa Ngoko ke anggota keluarga seperti saudari dan orang tua, kecuali nenek dan kakek. Bahasa Ngoko digunakan untuk berbicara dengan teman sebaya, orang yang lebih muda, dan orang yang akrab.

Untuk penggunaan zaman sekarang, ada ngoko yang dianggap halus dan tidak halus. Jadi, ngoko dibagi menjadi dua: ngoko alus dan ngoko lugu. Dahulu, ngoko dibagi menjadi tiga: ngoko lugu, ngoko antya-basa, dan ngoko basa-antya.[1]

Ngoko merupakan bahasa dasar dalam bahasa Jawa. Dahulu, di atas tingkat ngoko ada madya, sedangkan krama ada di tingkat paling atas. Kini, di atas ngoko langsung krama.[2]

Pembagian

[sunting | sunting sumber]

Versi lama

[sunting | sunting sumber]
Unggah-ungguh bahasa Jawa versi lama.

Ngoko versi lama dibagi menjadi tiga: ngoko lugu, ngoko antya-basa, dan ngoko basa-antya.[1][3][4] Ada juga yang membagi ngoko menjadi ngoko lugu dan ngoko andhap. Ngoko andhap lalu dibagi lagi menjadi ngoko antya-basa dan ngoko basa-antya.[3][5][6]

Catatan: pada contoh di bawah, kata krama dicetak tebal, sedangkan kata krama inggil digarisbawahi.

Ngoko lugu

[sunting | sunting sumber]

Ngoko lugu (atau hanya ngoko, juga disebut sebagai Jawa dwipa)[6] adalah bahasa ngoko yang hanya menggunakan kata, awalan, dan akhiran ngoko.[1][4][6] Kata ganti orang kedua menggunakan kata kowé, sedangkan kata ganti orang pertama menggunakan kata aku.[7] Penggunaan ngoko lugu biasanya dipakai pada pembicaraan antara anak kepada anak, orang tua kepada orang muda tanpa rasa hormat, dan bendara kepada abdinya.[6] Di bawah ini adalah contoh kalimat yang menggunakan ngoko lugu.

  1. Kowé apa arep mangan iwak wedhus?[4]
  2. Aku arep menyang pasar. Kowé tunggua omah![6]

Ngoko antya-basa

[sunting | sunting sumber]

Ngoko antya-basa adalah bahasa ngoko yang menggunakan kata, awalan, dan akhiran ngoko dengan campuran kata krama inggil.[1][4][6] Kata ganti orang kedua menggunakan kata sliramu[6] atau sariramu, sedangkan kata ganti orang pertama menggunakan kata aku.[7] Penggunaan ngoko antya-basa biasanya dipakai pada pembicaraan antara orang tua kepada orang muda yang pangkatnya lebih tinggi dan priyayi kepada priyayi yang sudah sangat akrab.[6] Di bawah ini adalah contoh kalimat yang menggunakan ngoko antya-basa.

  1. Sariramu apa karsa dhahar iwak wedhus?[4]
  2. Sliramu apa ora tindak menyang kantor?[6]

Ngoko basa-antya

[sunting | sunting sumber]

Ngoko basa-antya adalah bahasa ngoko yang menggunakan kata, awalan, dan akhiran ngoko dengan campuran kata krama dan kata krama inggil.[1][4][6] Kata ganti orang kedua menggunakan kata panjenengan[6] atau panjenenganmu, sedangkan kata ganti orang pertama menggunakan kata aku.[7] Ada beberapa kata ngoko yang tidak bisa dikramakan agar menjadi basa-antya, yaitu: ana, endi, ora, arep, aku, iki, iku, utawa, isih, apa, aja, iya, amarga, enggon, kana, kéné, kono, karo, kapan, kepriyé, kang, durung, dudu, saiki, saprana, sapréné, saprono, samana, saméné, samono, sing, wis, lagi, pira, dhèk, jaré, mau, manèh, menawa, menyang, marang, mung, mengko, mangkana, mengkéné, mengkono, baé, dan nganti.[5] Penggunaan ngoko basa-antya biasanya dipakai pada pembicaraan antara orang tua kepada orang muda yang pangkatnya lebih tinggi.[6] Di bawah ini adalah contoh kalimat yang menggunakan ngoko basa-antya.

  1. Panjenenganmu apa karsa dhahar ulam ménda?[4]
  2. Yèn panjenengan wis kagungan wekdal, mbok ya maringi serat.[6]

Versi baru

[sunting | sunting sumber]
Unggah-ungguh bahasa Jawa versi baru.

Ngoko versi baru dibagi menjadi dua: ngoko lugu dan ngoko alus.[1]

Ngoko lugu

[sunting | sunting sumber]

Ngoko lugu adalah bahasa ngoko yang menggunakan kata, awalan, dan akhiran ngoko.[2] Ngoko lugu ini sama dengan ngoko lugu yang lama. Di bawah ini adalah contoh penulisan dalam ngoko lugu.

Mengko soré, yèn sida, aku arep lunga menyang Surabaya. Yèn kowé duwé dhuwit, bok aku disilihi sangu. Arep njaluk Paman, dhèwèké lagi ora duwé dhuwit. Ana dhuwit sathithik, nanging jaréné Paman, wis kadhung ditukokaké obat. Bibi lara tangané. Bisa ta nyebrak sadina rong dina?[2]

Contoh di atas hanya menggunakan kata ngoko.

Ngoko alus

[sunting | sunting sumber]

Ngoko alus adalah bahasa ngoko yang menggunakan kata, awalan, dan akhiran ngoko serta tercampur dengan kata krama inggil dan kata krama andhap.[2] Ngoko alus ini sama dengan ngoko antya-basa yang lama. Di bawah ini adalah contoh penulisan dalam ngoko alus.

Mengko soré, yèn sida, aku arep lunga menyang Surabaya. Yèn panjenengan kagungan dhuwit, bok aku diparingi sangu. Arep nyuwun Paman, panjenengané lagi ora kagungan dhuwit. Ana dhuwit sathithik, nanging pangandikané Paman, wis kadhung dipundhutaké obat. Bibi gerah astané. Bisa ta nyebrak sadina rong dina?[2]

Contoh di atas menggunakan kata ngoko dan kata krama inggil (panjenengan, kagungan, paring, nyuwun, pangandika, pundhut, gerah, dan asta).

Lihat pula

[sunting | sunting sumber]

Catatan kaki

[sunting | sunting sumber]
  1. ^ a b c d e f Suwadji 2013, hlm. 10-11.
  2. ^ a b c d e Suwadji 2013, hlm. 13-14.
  3. ^ a b Harjawiyana & Supriya 2001, hlm. 18.
  4. ^ a b c d e f g Prajapustaka 1925, hlm. 3-5.
  5. ^ a b "Antya basa lan basa antya". Sasadara. 9 Agustus 1903. 
  6. ^ a b c d e f g h i j k l m Padmosoekotjo 1953, hlm. 13-15.
  7. ^ a b c Prajapustaka 1925, hlm. 4-5.

Daftar pustaka

[sunting | sunting sumber]

Pranala luar

[sunting | sunting sumber]