Lompat ke isi

Buri Wolio: Perbedaan antara revisi

Dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas
Konten dihapus Konten ditambahkan
Natsukusha (bicara | kontrib)
Tidak ada ringkasan suntingan
Tag: Suntingan visualeditor-wikitext
Tidak ada ringkasan suntingan
Tag: Suntingan visualeditor-wikitext
 
(39 revisi perantara oleh 5 pengguna tidak ditampilkan)
Baris 1: Baris 1:
{{Infobox writing system
{{Infobox writing system
|name=Buri Wolio
|name=Buri Wolio
| altname ={{script/Arabic|size=x-large|بُرِ وٚلِيٚ}}
|altname ={{script/Arabic|بُرِ وٚلِيٚ}}
|type=[[Abugida]]
|type=[[Abugida]]
|languages=[[bahasa Wolio|Wolio]]
|languages=[[bahasa Wolio|Wolio]]
|time=Pertengahan pertama abad ke-19
|time=Abad ke-16
|fam1=[[Hieroglif Mesir|Mesir]]
|fam1=[[Hieroglif Mesir|Mesir]]
|fam2=[[Abjad Proto-Sinai|Proto-Sinai]]
|fam2=[[Abjad Proto-Sinai|Proto-Sinai]]
Baris 11: Baris 11:
|fam5=[[Abjad Nabath|Nabath]]
|fam5=[[Abjad Nabath|Nabath]]
|fam6=[[Abjad Arab|Arab]]
|fam6=[[Abjad Arab|Arab]]
| direction = right-to-left|sisters=[[Abjad Jawi|Jawi]]<br>[[Abjad Pegon|Pegon]]
|direction = right-to-left
|sisters=[[Abjad Jawi|Jawi]]<br>[[Abjad Pegon|Pegon]]
|sample =Kumpulan berbagai teks Kabanti - Bula Malino - Beginning of the text.jpg
|unicode={{ublist
|imagesize = 250px
|class=nowrap
|caption = Salah satu cuplikan ''kaḃanti'' Bula Malino
|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U0600.pdf U+0600–U+06FF]<br /> {{smaller|Arabic}},
|unicode=
|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U0750.pdf U+0750–U+077F]<br /> {{smaller|Arabic Supplement}},
|iso15924=
|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U08A0.pdf U+08A0–U+08FF]<br /> {{smaller|Arabic Extended-A}},
|[https://www.unicode.org/charts/PDF/UFB50.pdf U+FB50–U+FDFF]<br /> {{smaller|Arabic Presentation Forms-A}},
|[https://www.unicode.org/charts/PDF/UFE70.pdf U+FE70–U+FEFF]<br /> {{smaller|Arabic Presentation Forms-B}},
|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U1EE00.pdf U+1EE00–U+1EEFF]<br /> {{smaller|Arabic Mathematical Alphabetic Symbols}}
}}
|iso15924=Arab
}}
}}
{{contains Arabic text}}
{{contains Arabic text}}
[[Berkas:Wolio Sign.jpg|thumb|Papan tanda jalan dwiaksara di Jl. Sultan Hasanuddin dalam bahasa Indonesia dan Buri Wolio]]


'''Buri Wolio''' adalah sebuah sistem tulisan yang digunakan untuk menulis [[bahasa Wolio]], salah satu bahasa resmi [[Kesultanan Buton]].<ref name=":2">{{Cite journal|last=Niampe|first=La|date=2011-03-01|title=BAHASA WOLIO DI KERAJAAN BUTON|url=https://ojs.unud.ac.id/index.php/linguistika/article/view/453|journal=Linguistika: Buletin Ilmiah Program Magister Linguistik Universitas Udayana|language=en-US|volume=18|issn=2656-6419}}</ref> Buri Wolio merupakan modifikasi [[aksara Arab]] yang terdiri dari 15 huruf Arab asli dan 5 huruf tambahan agar sesuai dengan [[fonem]] asli Wolio, yaitu ([[:en:wikt:چ|چ]] {{IPA|/t͡ʃ/}}, [[:en:wikt:ڠ|ڠ]] {{IPA|/ŋ/}}, [[:en:wikt:ڨ|ڨ]] {{IPA|/p/}}, [[:en:wikt:ݢ|ݢ]] {{IPA|/g/}}, dan [[:en:wikt:ۑ|ۑ]] {{IPA|/ɲ/}}).<ref name=":2" /> Aksara ini diciptakan pada abad ke-16 oleh Raja La Elangi.<ref>{{Cite journal|last=Hiroko K. Yamaguchi|date=2007|title=Manuskrip Buton: Keistimewaan dan nilai budaya|url=http://www.ukm.my/sari/index.html|journal=SARI: Jurnal Alam dan Tamadun Melayu|language=en|volume=25|pages=41–50|issn=0127-2721|access-date=2021-07-01|archive-date=2011-07-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110712170244/http://www.ukm.my/sari/index.html|dead-url=yes}}</ref> Aksara dan bahasa ini memiliki fungsi sebagai berikut:
[[Berkas:Wolio Sign.jpg|jmpl|269x269px|Papan tanda jalan dwiaksara di Jl. Sultan Hasanuddin, dalam bahasa Indonesia dan Wolio]]
'''Buri Wolio''' adalah [[aksara Arab]]/[[abjad Jawi|Jawi]] yang dimodifikasi yang digunakan untuk menulis [[bahasa Wolio]], sebuah bahasa yang terdapat di kota [[Bau-bau]], pulau [[Buton]], [[Sulawesi Tenggara]]. Secara umum aksara ini sama dengan aksara Jawi, hanya saja dalam aksara Buri Wolio, bunyi [[vokal]] ikut diberi tanda sehingga aksara ini tergolong dalam kelompok [[alfabet]]. Aksara ini memiliki jumlah huruf sebanyak 22 huruf, yaitu 17 huruf dari abjad Arab dan 5 huruf dari aksara Jawi.<ref>[http://ejournal.unud.ac.id/abstrak/9%20la%20niampe%20naskah%20revisi%20niampe.pdf Bahasa Wolio di Kerajaan Buton]{{Pranala mati|date=Februari 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>


* '''Sebagai bahasa resmi Kerajaan Buton'''. Bahasa ini digunakan dalam berbagai dokumen, prasasti, dan sastra kerajaan, seperti lontara, syair, dan hikayat.
{{sedang dikerjakan}}
* '''Sebagai bahasa penghubung antara berbagai suku di Sulawesi Tenggara'''. Bahasa ini menjadi bahasa perantara yang memfasilitasi komunikasi dan interaksi antara masyarakat Buton dengan masyarakat Muna, Moronene, Kulisusu, dan lainnya.
==Huruf==
* '''Sebagai bahasa yang menyimpan nilai-nilai budaya dan sejarah Buton'''. Bahasa ini mengandung berbagai ungkapan, peribahasa, dan kosakata yang mencerminkan kearifan lokal, adat istiadat, dan peristiwa-peristiwa penting dalam sejarah Buton.<ref name=":2" />
{|class="wikitable sortable" style="text-align:center;"

Aksara ini juga digunakan untuk menulis ''kaḃanti'' ({{Script/Arabic|کَبَنْتِ}})''.'' Tradisi penulisan ''kaḃanti'' di Buton, mencapai puncak kepopulerannya pada masa pemerintahan sultan Buton ke-24, Muhammad Idrus Kaimuddin.<ref name=":1" />

==Bentuk==
=== Aksara ===
Aksara primer digunakan untuk menulis bahasa Wolio sehari-hari. Sedangkan aksara sekunder digunakan untuk menulis kata-kata serapan dari bahasa Arab.<ref>{{Cite book|last=Abas|first=Husen|date=1983|url=http://repositori.kemdikbud.go.id/3626/1/struktur%20bahasa%20wolio%20%20%2077h.pdf|title=Struktur Bahasa Wolio|location=Jakarta|publisher=Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan|pages=5|url-status=live}}</ref>
{| class="wikitable sortable" style="text-align:center;"
|+Aksara primer
|-
|-
! rowspan="3" |No.
! rowspan="3" |No.
! colspan="2" rowspan="2" |Nama
! colspan="2" rowspan="2" |Nama
! rowspan="3" |Alih aksara
! rowspan="3" |[[Alih aksara Arab-Latin|Alih aksara]]
! colspan="4" |Bentuk
! rowspan="3" |[[International Phonetic Alphabet|IPA]]
! colspan="3" |Bentuk
! rowspan="2" |Bentuk mandiri
|-
|-
! rowspan="2" |Akhir
! rowspan="2" |Di akhir
! rowspan="2" |Tengah
! rowspan="2" |Di tengah
! rowspan="2" |Awal
! rowspan="2" |Di awal
! rowspan="2" |Mandiri
|-
|-
! Latin!! Buri
! Latin!! Arab!! &nbsp;<!-- separate row for sort icons -->
|-
|-
|1
|1
|''{{transl|ar|ALA|ʾalif}}''
|''{{transl|ar|ALA|yāʾ}}''
|{{lang|ar|أَلِف}}
|{{lang|ar|يَاء}}
| ''{{transl|ar|ALA|ā}}'' / <big>{{transl|ar|ALA|ʾ}}</big>
|''a'' / ''{{transl|ar|ALA|y}}''{{ref label|1|1}}
|{{huge|{{lang|ar|ـي}}}}

|{{huge|{{lang|ar|ـيـ}}}}
(also&nbsp;<big>''{{transl|ar|DIN|â}}''</big>&nbsp;)
|{{huge|{{lang|ar|يـ}}}}
|various,<br />including [[Open front unrounded vowel|{{IPA|/aː/}}]], ∅{{efn|''{{transl|ar|ALA|Alif}}'' can represent many phonemes. See the section on [[#Alif|ʾalif]].}}
|colspan=2|{{huge|{{lang|ar|ـا}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ي]]}}}}
|colspan=2|{{huge|{{lang|ar|[[ا]]}}}}
|-
|-
|2
|2
|''{{transl|ar|ALA|bāʾ}}''
|''{{transl|ar|ALA|bāʾ}}''
|{{lang|ar|بَاء}}
|{{lang|ar|بَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|b}}''
|''{{transl|ar|ALA|b}}''{{ref label|2|2}} / ''{{transl|ar|ALA|ḃ}}''{{ref label|5|5}}
|{{IPAslink|b}}{{efn|name=non-native|See the section on [[#Non-native letters to Standard Arabic|non-native letters and sounds]]; the letters ⟨[[ك]]⟩ ,⟨[[ق]]⟩ ,⟨[[غ]]⟩ ,⟨[[ج]]⟩ are sometimes used to transcribe the phoneme {{IPAslink|g}} in loanwords, ⟨[[ب]]⟩ to transcribe {{IPAslink|p}} and ⟨[[ف]]⟩ to transcribe {{IPAslink|v}}. Likewise the letters ⟨[[و]]⟩ and ⟨[[ي]]⟩ are used to transcribe the vowels {{IPAslink|oː}} and {{IPAslink|eː}} respectively in loanwords and dialects.}}
|{{huge|{{lang|ar|ـب}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـب}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـبـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـبـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|بـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|بـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|بࣹنت͔ڠ بُوْطٚنْ [[ب]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ب]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|bhāʾ}}''
|{{lang|ar|ڀَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|bh}}''
|{{IPAslink|b}}{{efn|name=non-native|See the section on [[#Non-native letters to Standard Arabic|non-native letters and sounds]]; the letters ⟨[[ك]]⟩ ,⟨[[ق]]⟩ ,⟨[[غ]]⟩ ,⟨[[ج]]⟩ are sometimes used to transcribe the phoneme {{IPAslink|g}} in loanwords, ⟨[[ب]]⟩ to transcribe {{IPAslink|p}} and ⟨[[ف]]⟩ to transcribe {{IPAslink|v}}. Likewise the letters ⟨[[و]]⟩ and ⟨[[ي]]⟩ are used to transcribe the vowels {{IPAslink|oː}} and {{IPAslink|eː}} respectively in loanwords and dialects.}}
|{{huge|{{lang|ar|ـڀ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـڀـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ڀـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ڀ]]}}}}
|-
|-
|3
|3
Baris 79: Baris 70:
|{{lang|ar|تَاء}}
|{{lang|ar|تَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|t}}''
|''{{transl|ar|ALA|t}}''
|{{IPAslink|t}}
|{{huge|{{lang|ar|ـت}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـت}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـتـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـتـ}}}}
Baris 85: Baris 75:
|{{huge|{{lang|ar|[[ت]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ت]]}}}}
|-
|-
|
|4
|''{{transl|ar|ALA|thāʾ}}''
|{{lang|ar|ثَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|th}}''

(also&nbsp;''{{transl|ar|DIN|ṯ}}''&nbsp;)
|{{IPAslink|θ}}
|{{huge|{{lang|ar|ـث}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـثـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ثـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ث]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|jīm}}''
|''{{transl|ar|jīm}}''
|{{lang|ar|جِيم}}
|{{lang|ar|جِيم}}
|''{{transl|ar|j}}''
|''{{transl|ar|j}}''

(also&nbsp;''{{transl|ar|DIN|ǧ}}''&nbsp;)
|{{IPAslink|d͡ʒ}}{{efn|name=non-native}}{{efn|{{lang|ar|ج}} is pronounced differently depending on the region. See [[Arabic phonology#Consonants]].}}
|{{huge|{{lang|ar|ـج}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـج}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـجـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـجـ}}}}
Baris 109: Baris 84:
|{{huge|{{lang|ar|[[ج]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ج]]}}}}
|-
|-
|
|5
|''{{transl|ar|ALA|dāl}}''
|
|{{lang|ar|دَال}}
|
|''{{transl|ar|ALA|d}}''{{ref label|3|3}} / ''{{transl|ar|ALA|ḋ}}''{{ref label|6|6}}
|
|{{huge|{{lang|ar|ـد}}}}
|
| {{huge|{{lang|ar|-}}}}
|
| {{huge|{{lang|ar|-}}}}
|
|{{huge|{{lang|ar|[[د]]}}}}
|
|
|-
|-
|
|6
|''{{transl|ar|ALA|rāʾ}}''
|{{lang|ar|رَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|r}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـر}}}}
| {{huge|{{lang|ar|-}}}}
| {{huge|{{lang|ar|-}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ر]]}}}}
|-
|7
|''{{transl|ar|ALA|zāyn}}''
|{{lang|ar|زَاين}}
|''{{transl|ar|ALA|z}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـز}}}}
| {{huge|{{lang|ar|-}}}}
| {{huge|{{lang|ar|-}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ز]]}}}}
|-
|8
|''{{transl|ar|ALA|sīn}}''
|{{lang|ar|سِين}}
|''{{transl|ar|ALA|s}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـس}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـسـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|سـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[س]]}}}}
|-
|9
|''{{transl|ar|ALA|kāf}}''
|{{lang|ar|کَاف}}
|''{{transl|ar|ALA|k}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـک}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـکـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|کـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ک]]}}}}
|-
|10
|''{{transl|ar|ALA|lām}}''
|{{lang|ar|لاَم}}
|''{{transl|ar|ALA|l}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـل}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـلـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|لـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ل]]}}}}
|-
|11
|''{{transl|ar|ALA|mīm}}''
|{{lang|ar|مِيم}}
|''{{transl|ar|ALA|m}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـم}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـمـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|مـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[م]]}}}}
|-
|12
|''{{transl|ar|ALA|nūn}}''
|{{lang|ar|نُون}}
|''{{transl|ar|ALA|n}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـن}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـنـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|نـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ن]]}}}}
|-
|13
|''{{transl|ar|ALA|hāʾ}}''
|{{lang|ar|هَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|h}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـه}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـهـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|هـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ه]]}}}}
|-
|14
|''{{transl|ar|ALA|wāw}}''
|{{lang|ar|وَاو}}
|''{{transl|ar|ALA|w}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـو}}}}
|{{huge|{{lang|ar|-}}}}
|{{huge|{{lang|ar|-}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[و]]}}}}
|-
|15
|''{{transl|ar|ALA|ʾalif}}''
|{{lang|ar|أَلِف}}
|''{{transl|ar|ALA|ā}}'' / ''{{transl|ar|ALA|ʾ}}''{{ref label|4|4}}
|{{huge|{{lang|ar|ـا}}}}
|{{huge|{{lang|ar|-}}}}
|{{huge|{{lang|ar|-}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ا]]}}}}
|-
|16
|''{{transl|ar|ALA|cā}}''
|{{lang|ar|چَا}}
|''{{transl|ar|ALA|c}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـچ}}}}
| {{huge|{{lang|ar|ـچـ}}}}
| {{huge|{{lang|ar|چـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[چ]]}}}}
|-
|17
|''{{transl|ar|ALA|ngā}}''
|{{lang|ar|ڠَا}}
| ''{{transl|ar|ALA|ng}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـڠ}}}}
| {{huge|{{lang|ar|ـڠـ}}}}
| {{huge|{{lang|ar|ڠـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ڠ]]}}}}
|-
|18
|''{{transl|ar|ALA|pā}}''
|{{lang|ar|ڨَا}}
|''{{transl|ar|ALA|p}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـڨ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـڨـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ڨـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ڨ]]}}}}
|-
|19
|''{{transl|ar|ALA|gāf}}''
|{{lang|ar|ݢَاف}}
|''{{transl|ar|ALA|g}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـݢ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـݢـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ݢـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ݢ]]}}}}
|-
|20
|''{{transl|ar|ALA|nyā}}''
|{{lang|ar|ۑَا}}
|''{{transl|ar|ALA|ny}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـۑ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـۑـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ۑـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ۑ]]}}}}
|-
| colspan="8" style="background:#F8F8F8;font-size:small;text-align:left" | '''Catatan'''
<small>
:{{note|1|1}} fonem /a/ biasa. dibaca /j/ jika digunakan untuk menulis kosakata asing
:{{note|2|2}} fonem /b/ regresif
:{{note|3|3}} fonem /d/ hambat
:{{note|4|4}} fonem /ʔ/
:{{note|5|5}} fonem /bʰ/ ingresif
:{{note|6|6}} fonem /dʰ/ dental ingresif
</small>
|}

{| class="wikitable sortable" style="text-align:center;"
|+Aksara sekunder
|-
! rowspan="3" |No.
! colspan="2" rowspan="2" |Nama
! rowspan="3" |[[Alih aksara Arab-Latin|Alih aksara]]
! colspan="4" |Bentuk
|-
! rowspan="2" |Di akhir
! rowspan="2" |Di tengah
! rowspan="2" |Di awal
! rowspan="2" |Mandiri
|-
! Latin!! Buri
|-
|1
|''{{transl|ar|ALA|ṡāʾ}}''
|{{lang|ar|ثَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|ṡ}}''
|{{huge|{{lang|ar|ـث}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـثـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ثـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ث]]}}}}
|-
|2
|''{{transl|ar|ALA|ḥāʾ}}''
|''{{transl|ar|ALA|ḥāʾ}}''
|{{lang|ar|حَاء}}
|{{lang|ar|حَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|ḥ}}''
|''{{transl|ar|ALA|ḥ}}''

(also&nbsp;''{{transl|ar|UNGEGN|ḩ}}''&nbsp;)
|{{IPAslink|ħ}}
|{{huge|{{lang|ar|ـح}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـح}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـحـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـحـ}}}}
Baris 131: Baris 272:
|{{huge|{{lang|ar|[[ح]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ح]]}}}}
|-
|-
|
|3
|''{{transl|ar|ALA|khāʾ}}''
|''{{transl|ar|ALA|khāʾ}}''
|{{lang|ar|خَاء}}
|{{lang|ar|خَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|kh}}''
|''{{transl|ar|ALA|kh}}''

(also&nbsp;''{{transl|ar|DIN|ḫ}},&nbsp;{{transl|ar|Wehr|ḵ}}'',&nbsp;''{{transl|ar|ISO|ẖ}}''&nbsp;)
|{{IPAslink|x}}
|{{huge|{{lang|ar|ـخ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـخ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـخـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـخـ}}}}
Baris 143: Baris 281:
|{{huge|{{lang|ar|[[خ]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[خ]]}}}}
|-
|-
|
|4
|''{{transl|ar|ALA|dāl}}''
|''{{transl|ar|ALA|żāl}}''
|{{lang|ar|دَال}}
|''{{transl|ar|ALA|d}}''
|{{IPAslink|d}}
| colspan="2" |{{huge|{{lang|ar|ـد}}}}
| colspan="2" |{{huge|{{lang|ar|[[د]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|dhāl}}''
|{{lang|ar|ذَال}}
|{{lang|ar|ذَال}}
|''{{transl|ar|ALA|dh}}''
|''{{transl|ar|ALA|ż}}''
| colspan="4" |{{huge|{{lang|ar|[[ذ]]}}}}

(also&nbsp;''{{transl|ar|DIN|ḏ}}''&nbsp;)
|{{IPAslink|ð}}
| colspan="2" |{{huge|{{lang|ar|ـذ}}}}
| colspan="2" |{{huge|{{lang|ar|[[ذ]]}}}}
|-
|-
|
|5
|''{{transl|ar|ALA|rāʾ}}''
|''{{transl|ar|ALA|syīn}}''
|{{lang|ar|رَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|r}}''
|{{IPAslink|r}}
| colspan="2" |{{huge|{{lang|ar|ـر}}}}
| colspan="2" |{{huge|{{lang|ar|[[ر]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|zāy}} / {{transl|ar|ALA|zayn}}''
|{{lang|ar|زَاي}}
|''{{transl|ar|ALA|z}}''
|{{IPAslink|z}}
| colspan="2" |{{huge|{{lang|ar|ـز}}}}
| colspan="2" |{{huge|{{lang|ar|[[ز]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|sīn}}''
|{{lang|ar|سِين}}
|''{{transl|ar|ALA|s}}''
|{{IPAslink|s}}
|{{huge|{{lang|ar|ـس}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـسـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|سـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[س]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|shīn}}''
|{{lang|ar|شِين}}
|{{lang|ar|شِين}}
|''{{transl|ar|ALA|sh}}''
|''{{transl|ar|ALA|sy}}''

(also&nbsp;''{{transl|ar|DIN|š}}''&nbsp;)
|{{IPAslink|ʃ}}
|{{huge|{{lang|ar|ـش}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـش}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـشـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـشـ}}}}
Baris 199: Baris 296:
|{{huge|{{lang|ar|[[ش]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ش]]}}}}
|-
|-
|
|6
|''{{transl|ar|ALA|ṣād}}''
|''{{transl|ar|ALA|ṣād}}''
|{{lang|ar|صَاد}}
|{{lang|ar|صَاد}}
|''{{transl|ar|ALA|ṣ}}''
|''{{transl|ar|ALA|ṣ}}''

(also&nbsp;''{{transl|ar|UNGEGN|ş}}''&nbsp;)
|{{IPAslink|sˤ}}
|{{huge|{{lang|ar|ـص}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـص}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـصـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـصـ}}}}
Baris 211: Baris 305:
|{{huge|{{lang|ar|[[ص]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ص]]}}}}
|-
|-
|
|7
|''{{transl|ar|ALA|ḍād}}''
|''{{transl|ar|ALA|ḍād}}''
|{{lang|ar|ضَاد}}
|{{lang|ar|ضَاد}}
|''{{transl|ar|ALA|ḍ}}''
|''{{transl|ar|ALA|ḍ}}''

(also&nbsp;''{{transl|ar|UNGEGN|ḑ}}''&nbsp;)
|{{IPAslink|dˤ}}
|{{huge|{{lang|ar|ـض}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـض}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـضـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـضـ}}}}
Baris 223: Baris 314:
|{{huge|{{lang|ar|[[ض]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ض]]}}}}
|-
|-
|
|8
|''{{transl|ar|ALA|ṭāʾ}}''
|''{{transl|ar|ALA|ṭāʾ}}''
|{{lang|ar|طَاء}}
|{{lang|ar|طَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|ṭ}}''
|''{{transl|ar|ALA|ṭ}}''

(also&nbsp;''{{transl|ar|UNGEGN|ţ}}''&nbsp;)
|{{IPAslink|tˤ}}
|{{huge|{{lang|ar|ـط}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـط}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـطـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـطـ}}}}
Baris 235: Baris 323:
|{{huge|{{lang|ar|[[ط]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ط]]}}}}
|-
|-
|
|9
|''{{transl|ar|ALA|ẓāʾ}}''
|''{{transl|ar|ALA|ẓāʾ}}''
|{{lang|ar|ظَاء}}
|{{lang|ar|ظَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|ẓ}}''
|''{{transl|ar|ALA|ẓ}}''

(also&nbsp;''{{transl|ar|UNGEGN|z̧}}''&nbsp;)
|{{IPAslink|ðˤ}}
|{{huge|{{lang|ar|ـظ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـظ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـظـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـظـ}}}}
Baris 247: Baris 332:
|{{huge|{{lang|ar|[[ظ]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ظ]]}}}}
|-
|-
|
|10
|''{{transl|ar|ALA|ʿayn}}''
|''{{transl|ar|ALA|ʿayn}}''
|{{lang|ar|عَيْن}}
|{{lang|ar|عَيْن}}
|''{{transl|ar|ALA|ʿ}}''
|''{{transl|ar|ALA|ʿ}}''
|{{IPAslink|ʕ}}
|{{huge|{{lang|ar|ـع}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـع}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـعـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـعـ}}}}
Baris 257: Baris 341:
|{{huge|{{lang|ar|[[ع]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ع]]}}}}
|-
|-
|
|11
|''{{transl|ar|ALA|ghayn}}''
|''{{transl|ar|ALA|ghayn}}''
|{{lang|ar|غَيْن}}
|{{lang|ar|غَيْن}}
|''{{transl|ar|ALA|gh}}''
|''{{transl|ar|ALA|gh}}''

(also&nbsp;''{{transl|ar|DIN|ġ}},&nbsp;{{transl|ar|Wehr|ḡ}}''&nbsp;)
| {{IPAslink|ɣ}}{{efn|name=non-native}}
|{{huge|{{lang|ar|ـغ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـغ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـغـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـغـ}}}}
Baris 269: Baris 350:
|{{huge|{{lang|ar|[[غ]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[غ]]}}}}
|-
|-
|
|12
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|fāʾ}}''
|''{{transl|ar|ALA|fāʾ}}''
|{{lang|ar|فَاء}}
|{{lang|ar|فَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|f}}''
|''{{transl|ar|ALA|f}}''
|{{IPAslink|f}}{{efn|name=non-native}}
|{{huge|{{lang|ar|ـف}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـف}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـفـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـفـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|فـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|فـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ف]]}}}}{{efn|name=regional-variation|See the section on [[#Regional variations|regional variations]] in letter form.}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ف]]}}}}
|-
|-
|
|13
|''{{transl|ar|ALA|qāf}}''
|''{{transl|ar|ALA|qāf}}''
|{{lang|ar|قَاف}}
|{{lang|ar|قَاف}}
|''{{transl|ar|ALA|q}}''
|''{{transl|ar|ALA|q}}''

|{{IPAslink|q}}{{efn|name=non-native}}
|{{huge|{{lang|ar|ـق}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـق}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـقـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـقـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|قـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|قـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ق]]}}}}{{efn|name=regional-variation}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ق]]}}}}
|}

===Diakritik===
Fungsi diakritik adalah untuk memberi bunyi pada konsonan. Berbeda dengan kerabatnya ([[Abjad Jawi|Jawi]] dan [[Abjad Pegon|Pegon]]), Buri Wolio tidak bisa dibaca tanpa diakritik. Terdapat 5 buah diakritik dasar dalam Buri Wolio. Dengan bantuan ''huruf saksi'', bunyi vokal dari diakritik tersebut dapat dipanjangkan.<ref name=":2" />
{| class="wikitable"
! colspan="5" |Pendek
! colspan="5" |Panjang
|-
|-
!-a
|
!-i
|
!-u
|
!-e
|
!-o
|
!-ā
|
!-ī
|
!-ū
|
!-ē
|
!-ō
|-
|-
|{{huge|{{lang|ar|◌َ}}}}
|
|''{{transl|ar|ALA|kāf}}''
|{{huge|{{lang|ar|◌ِ}}}}
|{{lang|ar|كَاف}}
|{{huge|{{lang|ar|◌ُ}}}}
|''{{transl|ar|ALA|k}}''
|{{huge|{{lang|ar|◌ࣹ}}}}
|{{IPAslink|k}}{{efn|name=non-native}}
|{{huge|{{lang|ar|◌ٚ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـك}}}}
|{{huge|{{lang|ar|◌َا}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـكـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|◌ِيْ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|كـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|◌ُوْ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ك]]}}}}
|{{huge|{{lang|ar|◌ࣹيْ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|◌ٚوْ}}}}
|-
|-
!A
|
!I
|
!U
|
!E
|
!O
|
|
|
|
|
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|lām}}''
|{{lang|ar|لاَم}}
|''{{transl|ar|ALA|l}}''
|{{IPAslink|l}}
|{{huge|{{lang|ar|ـل}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـلـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|لـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ل]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|mīm}}''
|{{lang|ar|مِيم}}
|''{{transl|ar|ALA|m}}''
|{{IPAslink|m}}
|{{huge|{{lang|ar|ـم}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـمـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|مـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[م]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|nūn}}''
|{{lang|ar|نُون}}
|''{{transl|ar|ALA|n}}''
|{{IPAslink|n}}
|{{huge|{{lang|ar|ـن}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـنـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|نـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ن]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|hāʾ}}''
|{{lang|ar|هَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|h}}''
|{{IPAslink|h}}
|{{huge|{{lang|ar|ـه}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـهـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|هـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ه]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|wāw}}''
|{{lang|ar|وَاو}}
|''{{transl|ar|ALA|w}} / {{transl|ar|ALA|ū}}'' / ∅
|{{IPAslink|w}}, {{IPAslink|uː}}, ∅{{efn|name=non-native}}
| colspan="2" |{{huge|{{lang|ar|ـو}}}}
| colspan="2" |{{huge|{{lang|ar|[[و]]}}}}
|-
|
|''{{transl|ar|ALA|yāʾ}}''
|{{lang|ar|يَاء}}
|''{{transl|ar|ALA|y}} / {{transl|ar|ALA|ī}}''
|{{IPAslink|j}}, {{IPAslink|iː}}{{efn|name=non-native}}
|{{huge|{{lang|ar|ـي}}}}
|{{huge|{{lang|ar|ـيـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|يـ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|[[ي]]}}}}{{efn|name=regional-variation}}
|-
|-
|{{huge|{{lang|ar|يَ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|يِ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|يُ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|يࣹ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|يٚ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|يَا}}}}
|{{huge|{{lang|ar|يِيْ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|يُوْ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|يࣹيْ}}}}
|{{huge|{{lang|ar|يٚوْ}}}}
|}
|}

{| class="wikitable" style="text-align: center;"
==Contoh teks==
|+ Jawi alphabet<ref>Daftar Kata Bahasa Melayu Rumi-Sebutan-Jawi, Dewan Bahasa Pustaka,
Berikut adalah cuplikan ''Kaḃanti Bunga Malati'' yang ditulis ulang pada tahun 2004 dengan bahasa dan ejaan Wolio modern.<ref name=":1">{{Cite book|date=1999-|url=https://www.worldcat.org/oclc/43790835|title=Kabanti oni Wolio = Puisi berbahasa Wolio|location=Jakarta|publisher=Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan|isbn=979-459-927-1|others=La Niampe|oclc=43790835}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|title=Bunga Malati|url=https://eap.bl.uk/archive-file/EAP212-3-23|website=Endangered Archives Programme|language=en|access-date=2021-07-01}}</ref>
5th printing, 2006.</ref>
{| class="wikitable"
|-
|-
! colspan=2 style="text-align: center"| Bahasa Wolio
! Character !! Name !! Final !! Medial !! Initial !! Isolated !! Sound represented !! Rumi equivalent !! Unicode
! rowspan=2 style="text-align: center"| Terjemahan
|-
|-
! style="text-align: center"| Buri
| {{script/Arabic|size=x-large|ا}} || | ''alif'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـا}}|| || ||{{script/Arabic|size=x-large|ا}}|| |{{IPA|/a/}} or {{IPA|/ə/}}|| | a, e ''pepet'' (ĕ) || | U+0627
! style="text-align: center"| Latin
|-
|-
| {{script/Arabic|مِنْچُيَنَڨٚ يِسَرٚڠِ رَڠْکَيࣹيَ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|ب}} || | ''ba'' as in "bar" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـب}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـبـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|بـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ب}}|| |{{IPA|/b/}}|| | b || | U+0628
|''Mincuanapo isarongi rangkaea''
|Belumlah dikatakan orang kaya,
|-
|-
| {{script/Arabic|نࣹسَبُتُنَ يَبَرِ اَرَتَانَ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|ت}} || | ''ta'', as in "tar", known as opened 'ta' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـت}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـتـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|تـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ت}}|| |{{IPA|/t/}}|| | t || | U+062A
|''Ne sabutuna aḃari ʾaratāna''
|Kalau hanya banyak hartanya.
|-
|-
| {{script/Arabic|تَبࣹيَنَمٚ يِسَرٚڠِ رَڠْکَيࣹيَ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|ث}} || | ''sa'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـث}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـثـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ثـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ث}}|| |{{IPA|/θ/}} or {{IPA|/s/}}|| | s || | U+062B
|''Tabeanamo isarongi rangkaea''
|Tapi yang dikatakan kaya,
|-
|-
| {{script/Arabic|هࣹڠْݢَ حَقُنَ يَڨࣹکَدُوَيَکَمٚ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|ج}} || | ''jim'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـج}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـجـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|جـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ج}}|| |{{IPA|/d͡ʒ/}}|| | j || | U+062C
|''Hengga ḥaquna apekaḋuwa akamo''
|Miliknya pun rela diberikannya.
|-
|-
| {{script/Arabic|مِنْچُيَنَڨٚ يِسَرٚڠِ مِسِکِنِ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|چ}} || | ''ca'' as in "macha" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـچ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـچـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|چـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|چ}}|| |{{IPA|/t͡ʃ/}}|| | c || | U+0686
|''Mincuanapo isarongi misikini''
|Bukanlah dinamakan orang miskin,
|-
|-
| {{script/Arabic|نࣹسَبُتُنَ يِنْدَ تࣹئَرَتَانَ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|ح}} || | ''ha'' known as opened and airy-sounded 'ha' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـح}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـحـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|حـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ح}}|| |{{IPA|/ħ/}} or {{IPA|/h/}}|| | h || | U+062D
|''Ne sabutuna inda teʾaratāna''
|Jika hanya tidak punya harta.
|-
|-
| {{script/Arabic|تَبࣹيَنَمٚ يِسَرٚڠِ مِسِکِنِ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|خ}} || | ''kha'', silent 'k', harsh sounded 'h' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـخ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـخـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|خـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|خ}}|| |{{IPA|/x/}}|| | kh || | U+062E
|''Tabeanamo isarongi misikini''
|Sebenarnya orang miskin itu,
|-
|-
| {{script/Arabic|يَڨࣹيْلُيَ عَرَسِ کٚحَقُنَ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|د}} || | ''dal'' as in "dull" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـد}}|| || ||{{script/Arabic|size=x-large|د}}|| |{{IPA|/d/}}|| | d || | U+062F
|''Apēlua ʿarasi koḥaquna''
|Masih mengharapkan hak sesamanya.
|-
|-
| {{script/Arabic|مِنْچُيَنَڨٚ يِسَرٚڠِ مَرَدِکَ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|ذ}} || | ''zal'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـذ}}|| || ||{{script/Arabic|size=x-large|ذ}}|| |{{IPA|/ð/}} or {{IPA|/z/}}|| | z || | U+0630
|''Mincuanapo isarongi maradika''
|Belumlah dikatakan merdeka,
|-
|-
| {{script/Arabic|نࣹسَبُتُنَ يَڨٚوْڨُيَ يِڨَيُ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|ر}} || | ''ra'' as in "wrap" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـر}}|| || ||{{script/Arabic|size=x-large|ر}}|| |{{IPA|/r/}}|| | r || | U+0631
|''Ne sabutuna apōpua ipau''
|Kalau hanya memangku jabatan.
|-
|-
| {{script/Arabic|تَبࣹيَنَمٚ يِسَرٚڠِ مَرَدِکَ}}
| {{script/Arabic|size=x-large|ز}} || | ''zai'', 'ai' as in "eye" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـز}}|| || ||{{script/Arabic|size=x-large|ز}}|| |{{IPA|/z/}}|| | z || | U+0632
|''Tabeanamo isarongi maradika''
|Sebenarnya yang merdeka itu,
|-
|-
| {{script/Arabic|يَمَرَدِکَمٚ يِوَانَ نَرَکَا}}
| {{script/Arabic|size=x-large|س}} || | ''sin'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـس}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـسـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|سـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|س}}|| |{{IPA|/s/}}|| | s || | U+0633
|''Amaradikamo iwāna narakā''
|-
|Sudah bebas dari api neraka.
| {{script/Arabic|size=x-large|ش}} || | ''sheen'', like 'sh' in "harsh" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـش}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـشـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|شـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ش}}|| |{{IPA|/ʃ/}}|| | sy || | U+0634
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ص}} || | ''sad''||{{script/Arabic|size=x-large|ـص}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـصـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|صـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ص}}|| |{{IPA|/s/}}|| | s || | U+0635
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ض}} || | ''dād'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـض}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـضـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ضـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ض}}|| |{{IPA|/d/}}|| | d || | U+0636
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ط}} || | ''tā'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـط}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـطـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|طـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ط}}|| |{{IPA|/t/}}|| | t || | U+0637
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ظ}} || | ''zā''||{{script/Arabic|size=x-large|ـظ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـظـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ظـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ظ}}|| |{{IPA|/z/}}|| | z || | U+0638
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ع}} || | ''ain'', as in "eye" with 'n' sound at the end ||{{script/Arabic|size=x-large|ـع}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـعـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|عـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ع}}|| |{{IPA|/ʔ/}}|| | a, i, u and -k || | U+0639
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|غ}} || | ''ghain'' as in "rain" with harsh 'r' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـغ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـغـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|غـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|غ}}|| |{{IPA|/ɣ/}}|| | gh || | U+063A
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ڠ}} || | ''nga'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـڠ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـڠـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ڠـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ڠ}}|| |{{IPA|/ŋ/}}|| | ng || | U+06A0
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ف}} || | ''fa'' as in "far" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـف}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـفـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|فـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ف}}|| |{{IPA|/f/}}|| | f || | U+0641
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ڤ}} || | ''va'' as in "van" or ''p'' as in "pie" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـڤ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـڤـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ڤـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ڤ}}|| |{{IPA|/p/}}|| | p || | U+06A4
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ق}} || | ''qaf'' as in 'coff' from "coffee" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـق}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـقـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|قـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ق}}|| |{{IPA|/ʔ/}} and {{IPA|/q/}}|| | q and -k || | U+0642
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ک}} || | ''kaf'' as in "calf" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـک}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـکـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|کـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ک}}|| |{{IPA|/k/}}|| | k || | U+06A9
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ݢ}} || | ''ga'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـݢ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـݢـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ڬـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ݢ}}|| |{{IPA|/ɡ/}}|| | g || | U+0762
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ل}} || | ''lam'' as in 'lum' from slum ||{{script/Arabic|size=x-large|ـل}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـلـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|لـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ل}}|| |{{IPA|/l/}}|| | l || | U+0644
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|م}} || | ''mim'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـم}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـمـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|مـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|م}}|| |{{IPA|/m/}}|| | m || | U+0645
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ن}} || | ''nun'' as in "noon" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـن}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـنـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|نـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ن}}|| |{{IPA|/n/}}|| | n || | U+0646
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|و}} || | ''wau'' as in "wow" ||{{script/Arabic|size=x-large|ـو}}|| || ||{{script/Arabic|size=x-large|و}}|| |{{IPA|/w/}} and {{IPA|/u, o, ɔ/}}|| | w and u, o || | U+0648
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ۏ}} || | ''va'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـۏ}}|| || ||{{script/Arabic|size=x-large|ۏ}}|| |{{IPA|/v/}}|| | v || | U+06CF
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ه}} || | ''ha'', known as big (''ha besar'') or knotted 'ha' (''ha simpul''), deep sounded ||{{script/Arabic|size=x-large|ـه}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـهـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|هـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ه}}|| |{{IPA|/h/}}|| | h || | U+0647
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ء}} || | ''hamzah'', 'ham' as in "hum" ||{{script/Arabic|size=x-large|ء}}|| || ||{{script/Arabic|size=x-large|ء}}|| |{{IPA|/ʔ/}}|| | a || | U+0621
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ي}} || | ''ya'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـي}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـيـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|يـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ي}}|| |{{IPA|/j/}} and {{IPA|/i, e, ɛ/}}|| | y and i, e ''taling'' (é) || | U+064A
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ى}} || | ''ye'' / ''alif maqsurah'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـى}}|| || ||{{script/Arabic|size=x-large|ى}}|| |{{IPA|/ə, a/}}|| | e ''pepet'' (ĕ), a || | U+0649
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ڽ}} || | ''nya'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـڽ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ـڽـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ڽـ}}||{{script/Arabic|size=x-large|ڽ}}|| |{{IPA|/ɲ/}}|| | ny || | U+06BD
|-
| {{script/Arabic|size=x-large|ة}} || | ''ta marbutah'' ||{{script/Arabic|size=x-large|ـة}}|| || ||{{script/Arabic|size=x-large|ة}}|| |{{IPA|/t/}} or {{IPA|/h/}}|| | -t or -h || | U+0629
|}
* Letters with no initial and middle forms adopt either isolated or final form, because they cannot be joined with suffixing letter. ({{script/Arabic|ا}}, {{script/Arabic|د}}, {{script/Arabic|ذ}}, {{script/Arabic|ر}}, {{script/Arabic|ز}}, {{script/Arabic|و}}, {{script/Arabic|ۏ}})
* The letter ''hamzah'' is only present in isolated form in the Malay language.

===Contoh===
''Kaḅanti Bunga Malati''<ref>{{Cite book|date=1999-|url=https://www.worldcat.org/oclc/43790835|title=Kabanti oni Wolio = Puisi berbahasa Wolio|location=Jakarta|publisher=Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan|isbn=979-459-927-1|others=La Niampe|oclc=43790835}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! rowspan=2 style="text-align: center"| Bait
! colspan=2 style="text-align: center"| Bahasa Wolio
! rowspan=2 style="text-align: center"| Terjemahan bahasa Indonesia
|-
! style="text-align: center"| Buri
! style="text-align: center"| Latin
|-
| style="text-align: center" | 3
| {{script/Arabic|
مِنْچُيَنَڤٚ يِسَرٚڠِ رَڠْكَيࣹيَ<br>
نࣹسَبُتُنَ يَڀَرِ اَرَتَانَ<br>
تَبࣹيَنَمٚ يِسَرٚڠِ رَڠْكَيࣹيَ<br>
هࣹڠْڬَ حَقُنَ يَڤࣹكَڊَوُيَكَمٚ|size=150%}}
|
''Mincuanapo isarongi rangkaea''<br>
''Nesabutuna aḅari ʾaratâna''<br>
''Tabeanamo isarongi rangkaea''<br>
''Hengga ḥaquna apekaḍawuakamo''
|
|-
| style="text-align: center" | 4
| {{script/Java|꧅ꦲꦗꦱꦶꦫꦔꦶꦔꦸꦏꦸꦕꦶꦁ꧈ ꦭꦸꦫꦶꦏ꧀ꦲꦶꦉꦁꦧꦸꦤ꧀ꦠꦸꦠ꧀ꦥꦚ꧀ꦗꦁ꧈ ꦥꦸꦤꦶꦏꦲꦮꦺꦴꦤ꧀ꦭꦩꦠ꧀ꦠꦺ꧈ ꦱꦼꦏꦼꦭꦤ꧀ꦱꦿꦶꦁꦠꦸꦏꦂꦫꦤ꧀‍꧈ ꦲꦫꦤ꧀ꦝꦣꦁꦱꦸꦁꦏꦮ꧈ ꦥꦤ꧀ꦲꦢꦺꦴꦃꦫꦶꦗꦼꦏꦶꦤꦶꦥꦸꦤ꧀‍꧈ ꦪꦺꦤ꧀ꦧꦸꦟ꧀ꦝꦼꦭ꧀ꦤꦺꦴꦫꦔꦥꦲ꧈}}
| ''Aja sira ngingu kucing, lurik ireng buntut panjang, punika awon lamaté, sekelan sring tukaran, aran ḍaḍang sungkawa, pan adoh rijeki nipun, yèn buṇḍel nora ngapa''
| A striped black cat with long tail should not be kept as pets. This cat is called ''dhadhang sungkawa''. Your life would encounter frequent arguments and limited wealth. But if its tail is ''bundhel'', then there is no problem.
|}
|}


== Sumber ==
== Rujukan ==
<references/>
<references/>


== Lihat pula ==
== Lihat pula ==
* [[Aksara Nusantara]]
* [[Aksara Nusantara]]
* [[Huruf Jawi]]
* [[Abjad Jawi]]


== Pranala luar ==
== Pranala luar ==
=== Koleksi digital ===
* [http://www.ukm.my/penerbit/sari/SARI25-2007/sari25-2007%5B04%5D.pdf Manuskrip Buton: Keistimewaan dan Nilai Budaya]{{Pranala mati|date=Februari 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://eap.bl.uk/project/EAP212 Koleksi naskah British Library]
{{huruf Arab}}
=== Naskah digital ===
{{Jenis aksara}}
* [https://eap.bl.uk/archive-file/EAP212-6-2 ''Silsilah Bangsawan Wolio''] (abad ke-19) koleksi British Library
{{aksara-stub}}
* [https://eap.bl.uk/archive-file/EAP212-3-16 ''Kaḃanti Kanturuna Mohelana''] (2004) koleksi British Library
* [https://eap.bl.uk/archive-file/EAP212-3-23 ''Kaḃanti Bunga Malati''] (2004) koleksi British Library


{{huruf Arab}}
{{Ragam abjad Arab}}
[[Kategori:Aksara]]
[[Kategori:Aksara]]
[[Kategori:Aksara Nusantara|Buri Wolio]]
[[Kategori:Aksara Arab]]

Revisi terkini sejak 16 Januari 2024 11.27

Buri Wolio
بُرِ وٚلِيٚ
Salah satu cuplikan kaḃanti Bula Malino
Jenis aksara
BahasaWolio
Periode
Abad ke-16
Aksara terkait
Silsilah
Aksara kerabat
Jawi
Pegon
 Artikel ini mengandung transkripsi fonetik dalam Alfabet Fonetik Internasional (IPA). Untuk bantuan dalam membaca simbol IPA, lihat Bantuan:IPA. Untuk penjelasan perbedaan [ ], / / dan  , Lihat IPA § Tanda kurung dan delimitasi transkripsi.
Papan tanda jalan dwiaksara di Jl. Sultan Hasanuddin dalam bahasa Indonesia dan Buri Wolio

Buri Wolio adalah sebuah sistem tulisan yang digunakan untuk menulis bahasa Wolio, salah satu bahasa resmi Kesultanan Buton.[1] Buri Wolio merupakan modifikasi aksara Arab yang terdiri dari 15 huruf Arab asli dan 5 huruf tambahan agar sesuai dengan fonem asli Wolio, yaitu (چ /t͡ʃ/, ڠ /ŋ/, ڨ /p/, ݢ /g/, dan ۑ /ɲ/).[1] Aksara ini diciptakan pada abad ke-16 oleh Raja La Elangi.[2] Aksara dan bahasa ini memiliki fungsi sebagai berikut:

  • Sebagai bahasa resmi Kerajaan Buton. Bahasa ini digunakan dalam berbagai dokumen, prasasti, dan sastra kerajaan, seperti lontara, syair, dan hikayat.
  • Sebagai bahasa penghubung antara berbagai suku di Sulawesi Tenggara. Bahasa ini menjadi bahasa perantara yang memfasilitasi komunikasi dan interaksi antara masyarakat Buton dengan masyarakat Muna, Moronene, Kulisusu, dan lainnya.
  • Sebagai bahasa yang menyimpan nilai-nilai budaya dan sejarah Buton. Bahasa ini mengandung berbagai ungkapan, peribahasa, dan kosakata yang mencerminkan kearifan lokal, adat istiadat, dan peristiwa-peristiwa penting dalam sejarah Buton.[1]

Aksara ini juga digunakan untuk menulis kaḃanti (کَبَنْتِ). Tradisi penulisan kaḃanti di Buton, mencapai puncak kepopulerannya pada masa pemerintahan sultan Buton ke-24, Muhammad Idrus Kaimuddin.[3]

Aksara primer digunakan untuk menulis bahasa Wolio sehari-hari. Sedangkan aksara sekunder digunakan untuk menulis kata-kata serapan dari bahasa Arab.[4]

Aksara primer
No. Nama Alih aksara Bentuk
Di akhir Di tengah Di awal Mandiri
Latin Buri
1 yāʾ يَاء a / y[1] ـي ـيـ يـ ي
2 bāʾ بَاء b[2] / [5] ـب ـبـ بـ ب
3 tāʾ تَاء t ـت ـتـ تـ ت
4 jīm جِيم j ـج ـجـ جـ ج
5 dāl دَال d[3] / [6] ـد - - د
6 rāʾ رَاء r ـر - - ر
7 zāyn زَاين z ـز - - ز
8 sīn سِين s ـس ـسـ سـ س
9 kāf کَاف k ـک ـکـ کـ ک
10 lām لاَم l ـل ـلـ لـ ل
11 mīm مِيم m ـم ـمـ مـ م
12 nūn نُون n ـن ـنـ نـ ن
13 hāʾ هَاء h ـه ـهـ هـ ه
14 wāw وَاو w ـو - - و
15 ʾalif أَلِف ā / ʾ[4] ـا - - ا
16 چَا c ـچ ـچـ چـ چ
17 ngā ڠَا ng ـڠ ـڠـ ڠـ ڠ
18 ڨَا p ـڨ ـڨـ ڨـ ڨ
19 gāf ݢَاف g ـݢ ـݢـ ݢـ ݢ
20 nyā ۑَا ny ـۑ ـۑـ ۑـ ۑ
Catatan

^1 fonem /a/ biasa. dibaca /j/ jika digunakan untuk menulis kosakata asing
^2 fonem /b/ regresif
^3 fonem /d/ hambat
^4 fonem /ʔ/
^5 fonem /bʰ/ ingresif
^6 fonem /dʰ/ dental ingresif

Aksara sekunder
No. Nama Alih aksara Bentuk
Di akhir Di tengah Di awal Mandiri
Latin Buri
1 ṡāʾ ثَاء ـث ـثـ ثـ ث
2 ḥāʾ حَاء ـح ـحـ حـ ح
3 khāʾ خَاء kh ـخ ـخـ خـ خ
4 żāl ذَال ż ذ
5 syīn شِين sy ـش ـشـ شـ ش
6 ṣād صَاد ـص ـصـ صـ ص
7 ḍād ضَاد ـض ـضـ ضـ ض
8 ṭāʾ طَاء ـط ـطـ طـ ط
9 ẓāʾ ظَاء ـظ ـظـ ظـ ظ
10 ʿayn عَيْن ʿ ـع ـعـ عـ ع
11 ghayn غَيْن gh ـغ ـغـ غـ غ
12 fāʾ فَاء f ـف ـفـ فـ ف
13 qāf قَاف q ـق ـقـ قـ ق

Diakritik

[sunting | sunting sumber]

Fungsi diakritik adalah untuk memberi bunyi pada konsonan. Berbeda dengan kerabatnya (Jawi dan Pegon), Buri Wolio tidak bisa dibaca tanpa diakritik. Terdapat 5 buah diakritik dasar dalam Buri Wolio. Dengan bantuan huruf saksi, bunyi vokal dari diakritik tersebut dapat dipanjangkan.[1]

Pendek Panjang
-a -i -u -e -o
◌َ ◌ِ ◌ُ ◌ࣹ ◌ٚ ◌َا ◌ِيْ ◌ُوْ ◌ࣹيْ ◌ٚوْ
A I U E O Ā Ī Ū Ē Ō
يَ يِ يُ يࣹ يٚ يَا يِيْ يُوْ يࣹيْ يٚوْ

Contoh teks

[sunting | sunting sumber]

Berikut adalah cuplikan Kaḃanti Bunga Malati yang ditulis ulang pada tahun 2004 dengan bahasa dan ejaan Wolio modern.[3][5]

Bahasa Wolio Terjemahan
Buri Latin
مِنْچُيَنَڨٚ يِسَرٚڠِ رَڠْکَيࣹيَ Mincuanapo isarongi rangkaea Belumlah dikatakan orang kaya,
نࣹسَبُتُنَ يَبَرِ اَرَتَانَ Ne sabutuna aḃari ʾaratāna Kalau hanya banyak hartanya.
تَبࣹيَنَمٚ يِسَرٚڠِ رَڠْکَيࣹيَ Tabeanamo isarongi rangkaea Tapi yang dikatakan kaya,
هࣹڠْݢَ حَقُنَ يَڨࣹکَدُوَيَکَمٚ Hengga ḥaquna apekaḋuwa akamo Miliknya pun rela diberikannya.
مِنْچُيَنَڨٚ يِسَرٚڠِ مِسِکِنِ Mincuanapo isarongi misikini Bukanlah dinamakan orang miskin,
نࣹسَبُتُنَ يِنْدَ تࣹئَرَتَانَ Ne sabutuna inda teʾaratāna Jika hanya tidak punya harta.
تَبࣹيَنَمٚ يِسَرٚڠِ مِسِکِنِ Tabeanamo isarongi misikini Sebenarnya orang miskin itu,
يَڨࣹيْلُيَ عَرَسِ کٚحَقُنَ Apēlua ʿarasi koḥaquna Masih mengharapkan hak sesamanya.
مِنْچُيَنَڨٚ يِسَرٚڠِ مَرَدِکَ Mincuanapo isarongi maradika Belumlah dikatakan merdeka,
نࣹسَبُتُنَ يَڨٚوْڨُيَ يِڨَيُ Ne sabutuna apōpua ipau Kalau hanya memangku jabatan.
تَبࣹيَنَمٚ يِسَرٚڠِ مَرَدِکَ Tabeanamo isarongi maradika Sebenarnya yang merdeka itu,
يَمَرَدِکَمٚ يِوَانَ نَرَکَا Amaradikamo iwāna narakā Sudah bebas dari api neraka.
  1. ^ a b c d Niampe, La (2011-03-01). "BAHASA WOLIO DI KERAJAAN BUTON". Linguistika: Buletin Ilmiah Program Magister Linguistik Universitas Udayana (dalam bahasa Inggris). 18. ISSN 2656-6419. 
  2. ^ Hiroko K. Yamaguchi (2007). "Manuskrip Buton: Keistimewaan dan nilai budaya". SARI: Jurnal Alam dan Tamadun Melayu (dalam bahasa Inggris). 25: 41–50. ISSN 0127-2721. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2011-07-12. Diakses tanggal 2021-07-01. 
  3. ^ a b Kabanti oni Wolio = Puisi berbahasa Wolio. La Niampe. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. 1999-. ISBN 979-459-927-1. OCLC 43790835. 
  4. ^ Abas, Husen (1983). Struktur Bahasa Wolio (PDF). Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. hlm. 5. 
  5. ^ "Bunga Malati". Endangered Archives Programme (dalam bahasa Inggris). Diakses tanggal 2021-07-01. 

Lihat pula

[sunting | sunting sumber]

Pranala luar

[sunting | sunting sumber]

Koleksi digital

[sunting | sunting sumber]

Naskah digital

[sunting | sunting sumber]