Tata bahasa Jawa: Perbedaan antara revisi
Caturdharma (bicara | kontrib) Tag: Suntingan perangkat seluler Suntingan peramban seluler |
kTidak ada ringkasan suntingan Tag: Suntingan visualeditor-wikitext |
||
Baris 4: | Baris 4: | ||
}} |
}} |
||
'''Tata bahasa Jawa''' atau bisa disebut '''Paramasastra Jawa''' adalah sebuah aturan yang menggambarkan struktur ungkapan dalam bahasa Jawa, termasuk di dalamnya struktur kata, frasa, klausa dan kalimat. |
'''Tata bahasa Jawa''' atau bisa disebut '''''Paramasastra Jawa''''' adalah sebuah aturan yang menggambarkan struktur ungkapan dalam [[bahasa Jawa]], termasuk di dalamnya struktur kata, frasa, klausa dan kalimat. |
||
== Tembung, |
== ''Tembung, wanda, aksara, ukara'' == |
||
Tembung kalau dalam |
''Tembung'' kalau dalam bahasa Indonesia artinya adalah "kata". Kata berasal dari suku kata. Suku kata berasal dari huruf. Kata bisa dipakai untuk membuat kalimat. Contoh dari tembung adalah sebagai berikut: |
||
* Meja. |
* ''Meja.'' |
||
* Montor. |
* ''Montor.'' |
||
* Maca. |
* ''Maca.'' |
||
* Turu. |
* ''Turu.'' |
||
* Aku. |
* ''Aku.'' |
||
* Kowe. |
* ''Kowe.'' dan sebagainya. |
||
Semua tentu sudah pada tahu yang namanya tembung (kata) dalam bahasa Jawa, mungkin agak bingung untuk membedakan antara tembung dan wanda, ukara dan aksara. Berikut arti ke |
Semua tentu sudah pada tahu yang namanya ''tembung'' (kata) dalam bahasa Jawa, mungkin agak bingung untuk membedakan antara ''tembung'' dan ''wanda, ukara'' dan ''aksara''. Berikut arti ke-4 ''Paramasastra'' dalam bahasa Indonesia: |
||
* Aksara = huruf. |
* ''Aksara'' = huruf. |
||
* Wanda = suku kata. |
* ''Wanda'' = suku kata. |
||
* Tembung = |
* ''Tembung'' = kata. |
||
* Ukara = |
* ''Ukara'' = kalimat. |
||
Dari pengertian di atas, tentu sudah tahu contoh-contoh dari aksara, wanda dan ukara selanjutnya. |
Dari pengertian di atas, tentu sudah tahu contoh-contoh dari ''aksara, wanda'' dan ''ukara'' selanjutnya. |
||
== Tembung == |
== ''Tembung'' == |
||
Tembung ({{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁ}}) dalam bahasa Indonesia artinya kata. Artinya kumpulan wanda {{jav|ꦮꦤ꧀ꦢ}} |
''Tembung'' ({{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁ}}) dalam bahasa Indonesia artinya kata. Artinya kumpulan ''wanda'' ({{jav|ꦮꦤ꧀ꦢ}} suku kata) yang memiliki arti. ''Tembung'' yang memiliki satu suku kata (''amung sawanda'' {{jav|ꦲꦩꦸꦁꦱꦮꦤ꧀ꦢ}}) disebut ''tembung wod'' ({{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦮꦺꦴꦢ꧀}}). ''Tembung lingga'' ({{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦭꦶꦁꦒ}} kata dasar) adalah kalimat ''tembung'' yang belum berubah dari asalnya. ''Tembung andhahan'' ({{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦲꦤ꧀ꦝꦃꦲꦤ꧀}} kata jadian) adalah kalimat ''tembung'' yang sudah berubah dari asalnya, karena diberi ''ater-ater'' ({{jav|ꦲꦠꦼꦂꦲꦠꦼꦂ}} awalan), ''seselan'' ({{jav|ꦱꦶꦱꦶꦥ꧀ꦥꦤ꧀}} sisipan), ''panambang'' ({{jav|ꦥꦤꦩ꧀ꦧꦁ}} akhiran). |
||
Silah silahing tembung atau jenis kata ( |
''Silah silahing tembung'' atau jenis kata (''grammar'') dalam bahasa Jawa ada 10 macam: |
||
# Tembung aran / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦲꦫꦤ꧀}} (kata benda). contoh: meja, kursi. |
# ''Tembung aran'' / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦲꦫꦤ꧀}} (kata benda). contoh: ''meja, kursi.'' |
||
# Tembung |
# ''Tembung kriya'' / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦏꦿꦶꦪ꧊}} (kata kerja) Contoh: ''turu, adus.'' |
||
# Tembung ganti / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦒꦤ꧀ꦠꦶ}} (kata ganti). Contoh: aku, kowe, bapak. |
# ''Tembung ganti'' / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦒꦤ꧀ꦠꦶ}} (kata ganti). Contoh: ''aku, kowe, bapak.'' |
||
# Tembung |
# ''Tembung wilangan'' / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦮꦶꦭꦔꦤ꧀}} (kata bilangan). Contoh: ''enem, telu, papat.'' |
||
# Tembung |
# ''Tembung kahanan'' / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦏꦲꦤꦤ꧀}} (kata sifat). Contoh: ''ayu, kuru, seneng.'' |
||
# Tembung |
# ''Tembung katrangan'' / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦏꦠꦿꦔꦤ꧀}} (kata keterangan). Contoh: ''ngisor, lor, tengah.'' |
||
# Tembung |
# ''Tembung pangguwuh'' / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦥꦔ꧀ꦒꦸꦮꦸꦃ}} (kata seru). Contoh: ''wah, aduh, ah, eh.'' |
||
# Tembung |
# ''Tembung sandhangan'' / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦱꦟ꧀ꦝꦔꦤ꧀}} (kata sandang). Contoh: ''Sang, Hyang, Raden.'' |
||
# Tembung |
# ''Tembung panyambung'' / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦥꦚꦩ꧀ꦧꦸꦁ}} (kata sambung). Contoh: ''lan, mulane, sarta.'' |
||
# Tembung |
# ''Tembung pangarep'' / {{jav|ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦥꦔꦉꦥ꧀}} (kata depan). Contoh: ''saka, ing, sing.'' |
||
== Imbuhan == |
== Imbuhan == |
||
Ater |
''Ater-ater'' (awalan), ''seselan'' (sisipan), ''panambang'' (akhiran). |
||
=== Ater ater === |
|||
Ater ater |
=== ''Ater-ater'' === |
||
''Ater-ater hanuswara'' {{jav|꧊ꦲꦠꦼꦂꦲꦠꦼꦂꦲꦤꦸꦱ꧀ꦮꦫ꧊}}: |
|||
* m [m+bathik=mbathik] |
* m [m+bathik=mbathik] |
||
* n [n+tulis=nulis] |
* n [n+tulis=nulis] |
||
* ng [ng+kethok=ngethok] |
* ng [ng+kethok=ngethok] |
||
* ny [ny+cuwil=nyuwil] |
* ny [ny+cuwil=nyuwil] |
||
Ater |
''Ater-ater tripurasa'' {{jav|꧊ꦲꦠꦼꦂꦲꦠꦼꦂꦠꦿꦶꦥꦸꦫꦰ꧊}}: |
||
* dak [dak+pangan=dakpangak] |
* dak [dak+pangan=dakpangak] |
||
* ko [ko+jupuk=kojupuk] |
* ko [ko+jupuk=kojupuk] |
||
* di [di+goreng=digoreng] |
* di [di+goreng=digoreng] |
||
Ater |
''Ater-ater liya'' {{jav|꧊ꦲꦠꦼꦂꦲꦠꦼꦂꦭꦶꦪ꧊}}: |
||
* a [a+lungguh=alungguh] |
* a [a+lungguh=alungguh] |
||
* ma [ma+lumpat=malumpat] |
* ma [ma+lumpat=malumpat] |
||
Baris 64: | Baris 65: | ||
* kapi [kapi+temen=kapitemen] |
* kapi [kapi+temen=kapitemen] |
||
=== Seselan === |
=== ''Seselan'' === |
||
* um [..um..+guyu=gumuyu] |
* um [..um..+guyu=gumuyu] |
||
* in [..in..+carita=cinarita] |
* in [..in..+carita=cinarita] |
||
Baris 70: | Baris 71: | ||
* er [..er..+canthel=cranthel] |
* er [..er..+canthel=cranthel] |
||
=== Panambang === |
=== ''Panambang'' === |
||
* i [kandh+i=kandhani] |
* i [kandh+i=kandhani] |
||
* ake [jupuk+ake=jupukake] |
* ake [jupuk+ake=jupukake] |
||
Baris 85: | Baris 86: | ||
== Homonim == |
== Homonim == |
||
Homonim yaitu tembung-tembung kata sama ucapannya sama penulisannya tetapi beda arti karena asal kata beda. |
Homonim yaitu ''tembung-tembung'' kata sama ucapannya sama penulisannya tetapi beda arti karena asal kata beda. |
||
Contoh: |
Contoh: |
||
* Kula rade ''pandung'' panjenengan punika sinten? (pangling) |
* ''Kula rade ''<u>pandung</u>'' panjenengan punika sinten?'' (''pangling'') |
||
* Rehning punika kathah ''pandung'', mila kedah ngantos-atos. (maling) |
* ''Rehning punika kathah ''<u>pandung</u>'', mila kedah ngantos-atos.'' (''maling'') |
||
* Mengko yen ibu ''duka'' kepriye, mbak? (nesu/marah) |
* ''Mengko yen ibu ''<u>duka</u>'' kepriye, mbak?'' (''nesu''/marah) |
||
* Bocah ditakoni kok mung ''duka'' bae, sebel aku! (embuh/tidak tahu) |
* ''Bocah ditakoni kok mung ''<u>duka</u>'' bae, sebel aku!'' (''embuh''/tidak tahu) |
||
== Antonim == |
== Antonim == |
||
Antonim / |
Antonim / ''tembung kosok balen'' yaitu ''tembung'' kata yang memiliki arti berkebalikan dengan yang lain. Kata kata antonim antara lain: ''padhang-peteng, bungah-susah, gedhe-cilik, beja-cilaka, kasar-alus,'' dan sebagainya. |
||
Contoh: |
Contoh: |
||
* Bab ''sugih mlarat'' iku sejatine jatahe dhewe-dhewe. |
* ''Bab ''<u>sugih mlarat</u>'' iku sejatine jatahe dhewe-dhewe.'' |
||
* Kali ing Kalimantan kuwi ''tiga rendheng'' banyune ajeg gedhe. |
* ''Kali ing Kalimantan kuwi ''<u>tiga rendheng</u>'' banyune ajeg gedhe.'' |
||
== Sinonim == |
== Sinonim == |
||
Sinonim (nunggal misah) merupakan dua kata atau lebih yang bentuk penulisannya beda, arti sama atau hampir sama, arti yang sama persis itu jarang. |
Sinonim (''nunggal misah'') merupakan dua kata atau lebih yang bentuk penulisannya beda, arti sama atau hampir sama, arti yang sama persis itu jarang. |
||
Contoh: |
Contoh: |
||
* Bocah kuwi senenge ''randha kemul''. |
* ''Bocah kuwi senenge ''<u>randha kemul</u>''.'' |
||
* Bocah kuwi senenge ''tempe goreng'' diwenehi glepung. |
* ''Bocah kuwi senenge ''<u>tempe goreng</u>'' diwenehi glepung.'' |
||
* Tawangmangu iku hawane pancen ''adhem'' banget. |
* ''Tawangmangu iku hawane pancen ''<u>adhem</u>'' banget.'' |
||
* Tawangmangu iku hawane pancen ''atis'' banget. |
* ''Tawangmangu iku hawane pancen ''<u>atis</u>'' banget.'' |
||
== Homograf == |
== Homograf == |
||
Homograf merupakan tembung-tembung kata yang penulisannya beda artinya beda. |
Homograf merupakan ''tembung-tembung'' kata yang penulisannya beda artinya beda. |
||
Contoh: |
Contoh: |
||
* Tiyang punika asring ngagem busana cemeng. cemeng = ireng |
* ''Tiyang punika asring ngagem busana cemeng. cemeng = ireng'' |
||
* Aku yen sowan budhe arep nyuwun cemeng loro. cemeng = anak kucing |
* ''Aku yen sowan budhe arep nyuwun cemeng loro. cemeng = anak kucing'' |
||
* Yen duwe meri kudu dikandhangake. meri = anak bebek |
* ''Yen duwe meri kudu dikandhangake. meri = anak bebek'' |
||
* Kowe ora perlu meri karo adhimu. meri = ewa, iri |
* ''Kowe ora perlu meri karo adhimu. meri = ewa, iri'' |
||
== Fungsi |
== Fungsi kalimat == |
||
Di dalam bahasa Jawa, kalimat atau ukara bisa dibagi menjadi jejer, wasesa, lesan, geganep, dan panerang. |
Di dalam bahasa Jawa, kalimat atau ''ukara'' bisa dibagi menjadi ''jejer, wasesa, lesan, geganep,'' dan ''panerang.'' |
||
Dalam bahasa |
Dalam bahasa Indonesia kita mengenal adanya struktur atau susunan kalimat, seperti subjek, predikat dan objek. Dalam bahasa Jawa pun juga memiliki hal yang sama akan tetapi bernama lain: |
||
* Jejer {{jav|꧊ꦗꦺꦗꦺꦂ꧊}} subjek |
* ''Jejer'' {{jav|꧊ꦗꦺꦗꦺꦂ꧊}} (subjek) |
||
* Wasesa {{jav|꧊ꦮꦱꦺꦰ꧊}} (predikat) |
* ''Wasesa'' {{jav|꧊ꦮꦱꦺꦰ꧊}} (predikat) |
||
* Lesan {{jav|ꦭꦺꦱꦤ꧀}} (objek) |
* ''Lesan'' {{jav|ꦭꦺꦱꦤ꧀}} (objek) |
||
* Geganep {{jav|ꦒꦼꦒꦤꦼꦥ꧀}} pelengkap) |
* ''Geganep'' {{jav|ꦒꦼꦒꦤꦼꦥ꧀}} (pelengkap) |
||
Seperti halnya dalam [[ |
Seperti halnya dalam [[bahasa Indonesia]], ''jejer'' dikenai pekerjaan dengan pola sama seperti bahasa Indonesia tidak seperti bahasa Inggris yang dibolak-balik. |
||
Contoh kalimatnya: |
Contoh kalimatnya: |
||
: ''Aku mangan.'' (Aku makan.) |
: ''Aku mangan.'' (Aku makan.) |
||
* aku = jejer |
* ''aku'' = ''jejer'' |
||
* mangan = wasesa |
* ''mangan'' = ''wasesa'' |
||
: ''Aku mangan sega.'' (Aku makan nasi.) |
: ''Aku mangan sega.'' (Aku makan nasi.) |
||
* aku = jejer |
* ''aku'' = ''jejer'' |
||
* mangan = wasesa |
* ''mangan'' = ''wasesa'' |
||
* sega = objek |
* ''sega'' = objek |
||
: Adhikku diwenehi sega pecel. (Adikku diberi nasi pecel.) |
: ''Adhikku diwenehi sega pecel.'' (Adikku diberi nasi pecel.) |
||
* adhikku = jejer |
* ''adhikku'' = ''jejer'' |
||
* diwenehi = wasesa |
* ''diwenehi'' = ''wasesa'' |
||
* sega pecel = geganep |
* ''sega pecel'' = ''geganep'' |
||
Untuk bagian kalimat seperti keterangan (katrangan) sama saja seperti bahasa Indonesia. |
Untuk bagian kalimat seperti keterangan (''katrangan'') sama saja seperti bahasa Indonesia. |
||
== Ukara == |
== ''Ukara'' == |
||
Silah silahing ukara ( |
''Silah silahing ukara'' (jenis-jenis kalimat dalam bahasa Jawa) |
||
# Ukara |
# ''Ukara kandha'' / {{jav|ꦲꦸꦏꦫꦏꦟ꧀ꦝ}} (kalimat langsung). Contoh: ''Ibu ngendika Kowe kudu sekolah'' / {{jav|ꦲꦶꦧꦸꦔꦼꦤ꧀ꦢꦶꦏ꧌ꦏꦺꦴꦮꦺꦏꦸꦢꦸꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦃ꧍}} |
||
# Ukara |
# ''Ukara crita'' / {{jav|ꦲꦸꦏꦫꦕꦿꦶꦡ}} (kalimat cerita). Contoh: ''Ngendikane Ibu yen sregep sekolah mesthi pinter'' / {{jav|ꦔꦼꦤ꧀ꦢꦶꦏꦤꦺꦲꦶꦧꦸꦪꦺꦤ꧀ꦱꦽꦒꦼꦥ꧀ꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦃꦩꦼꦱ꧀ꦛꦶꦥꦶꦤ꧀ꦠꦼꦂ}}. |
||
# Ukara |
# ''Ukara tanduk'' / {{jav|ꦲꦸꦏꦫꦠꦤ꧀ꦢꦸꦏ꧀}} (kalimat aktif). Contoh: ''Bapak tindak kantor'' / {{jav|ꦧꦥꦏ꧀ꦠꦶꦤ꧀ꦢꦏ꧀ꦏꦤ꧀ꦠꦺꦴꦂ}} |
||
# Ukara |
# ''Ukara tanggap'' / {{jav|ꦲꦸꦏꦫꦠꦔ꧀ꦒꦥ꧀}} (kalimat pasif). Contoh: ''Sepedane dicet abang'' / {{jav|ꦱꦼꦥꦺꦢꦤꦺꦢꦶꦕꦺꦠ꧀ꦲꦧꦁ}} |
||
# Ukara |
# ''Ukara pakon'' / {{jav|ꦲꦸꦏꦫꦥꦏꦺꦴꦤ꧀}} (kalimat perintah). Contoh: ''Jupukna sepedaku neng omahe Paklik'' / {{jav|ꦗꦸꦥꦸꦏ꧀ꦤꦱꦼꦥꦺꦢꦏꦸꦤꦶꦁꦲꦺꦴꦩꦃꦲꦺꦥꦏ꧀ꦭꦶꦏ꧀}} |
||
# Ukara |
# ''Ukara panjaluk'' / {{jav|ꦲꦸꦏꦫꦥꦚ꧀ꦗꦭꦸꦏ꧀}} (kalimat permohonan). Contoh: ''Tulung njupukna buku kuwi'' / {{jav|ꦠꦸꦭꦸꦁꦗꦸꦥꦸꦏ꧀ꦤꦧꦸꦏꦸꦏꦸꦮꦶ}} |
||
== Bilangan == |
== Bilangan == |
||
Baris 179: | Baris 180: | ||
== Pecahan == |
== Pecahan == |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Pranala luar == |
|||
{{Bahasa Jawa/Pranala luar}} |
|||
{{Bahasa Jawa}} |
|||
[[Kategori:Bahasa Jawa]] |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ |
Revisi per 19 Oktober 2020 05.04
Artikel ini memiliki beberapa masalah. Tolong bantu memperbaikinya atau diskusikan masalah-masalah ini di halaman pembicaraannya. (Pelajari bagaimana dan kapan saat yang tepat untuk menghapus templat pesan ini)
|
Tata bahasa Jawa atau bisa disebut Paramasastra Jawa adalah sebuah aturan yang menggambarkan struktur ungkapan dalam bahasa Jawa, termasuk di dalamnya struktur kata, frasa, klausa dan kalimat.
Tembung, wanda, aksara, ukara
Tembung kalau dalam bahasa Indonesia artinya adalah "kata". Kata berasal dari suku kata. Suku kata berasal dari huruf. Kata bisa dipakai untuk membuat kalimat. Contoh dari tembung adalah sebagai berikut:
- Meja.
- Montor.
- Maca.
- Turu.
- Aku.
- Kowe. dan sebagainya.
Semua tentu sudah pada tahu yang namanya tembung (kata) dalam bahasa Jawa, mungkin agak bingung untuk membedakan antara tembung dan wanda, ukara dan aksara. Berikut arti ke-4 Paramasastra dalam bahasa Indonesia:
- Aksara = huruf.
- Wanda = suku kata.
- Tembung = kata.
- Ukara = kalimat.
Dari pengertian di atas, tentu sudah tahu contoh-contoh dari aksara, wanda dan ukara selanjutnya.
Tembung
Tembung (ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁ) dalam bahasa Indonesia artinya kata. Artinya kumpulan wanda (ꦮꦤ꧀ꦢ suku kata) yang memiliki arti. Tembung yang memiliki satu suku kata (amung sawanda ꦲꦩꦸꦁꦱꦮꦤ꧀ꦢ) disebut tembung wod (ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦮꦺꦴꦢ꧀). Tembung lingga (ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦭꦶꦁꦒ kata dasar) adalah kalimat tembung yang belum berubah dari asalnya. Tembung andhahan (ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦲꦤ꧀ꦝꦃꦲꦤ꧀ kata jadian) adalah kalimat tembung yang sudah berubah dari asalnya, karena diberi ater-ater (ꦲꦠꦼꦂꦲꦠꦼꦂ awalan), seselan (ꦱꦶꦱꦶꦥ꧀ꦥꦤ꧀ sisipan), panambang (ꦥꦤꦩ꧀ꦧꦁ akhiran).
Silah silahing tembung atau jenis kata (grammar) dalam bahasa Jawa ada 10 macam:
- Tembung aran / ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦲꦫꦤ꧀ (kata benda). contoh: meja, kursi.
- Tembung kriya / ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦏꦿꦶꦪ꧊ (kata kerja) Contoh: turu, adus.
- Tembung ganti / ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦒꦤ꧀ꦠꦶ (kata ganti). Contoh: aku, kowe, bapak.
- Tembung wilangan / ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦮꦶꦭꦔꦤ꧀ (kata bilangan). Contoh: enem, telu, papat.
- Tembung kahanan / ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦏꦲꦤꦤ꧀ (kata sifat). Contoh: ayu, kuru, seneng.
- Tembung katrangan / ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦏꦠꦿꦔꦤ꧀ (kata keterangan). Contoh: ngisor, lor, tengah.
- Tembung pangguwuh / ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦥꦔ꧀ꦒꦸꦮꦸꦃ (kata seru). Contoh: wah, aduh, ah, eh.
- Tembung sandhangan / ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦱꦟ꧀ꦝꦔꦤ꧀ (kata sandang). Contoh: Sang, Hyang, Raden.
- Tembung panyambung / ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦥꦚꦩ꧀ꦧꦸꦁ (kata sambung). Contoh: lan, mulane, sarta.
- Tembung pangarep / ꦠꦼꦩ꧀ꦧꦸꦁꦥꦔꦉꦥ꧀ (kata depan). Contoh: saka, ing, sing.
Imbuhan
Ater-ater (awalan), seselan (sisipan), panambang (akhiran).
Ater-ater
Ater-ater hanuswara ꧊ꦲꦠꦼꦂꦲꦠꦼꦂꦲꦤꦸꦱ꧀ꦮꦫ꧊:
- m [m+bathik=mbathik]
- n [n+tulis=nulis]
- ng [ng+kethok=ngethok]
- ny [ny+cuwil=nyuwil]
Ater-ater tripurasa ꧊ꦲꦠꦼꦂꦲꦠꦼꦂꦠꦿꦶꦥꦸꦫꦰ꧊:
- dak [dak+pangan=dakpangak]
- ko [ko+jupuk=kojupuk]
- di [di+goreng=digoreng]
Ater-ater liya ꧊ꦲꦠꦼꦂꦲꦠꦼꦂꦭꦶꦪ꧊:
- a [a+lungguh=alungguh]
- ma [ma+lumpat=malumpat]
- ka [ka+gawa=kagawa]
- ke [ke+sandhung=kesandhung]
- sa [sa+gegem=sagegem]
- pa [pa+lilah=palilah]
- pi [pi+tutur=pitutur]
- pra [pra+tandha=pratandha]
- tar [tar+buka=tarbuka]
- kuma [kuma+wani=kumawani]
- kami [kami+tuwa=kamituwa]
- kapi [kapi+temen=kapitemen]
Seselan
- um [..um..+guyu=gumuyu]
- in [..in..+carita=cinarita]
- el [..el..+siwer=seliwer]
- er [..er..+canthel=cranthel]
Panambang
- i [kandh+i=kandhani]
- ake [jupuk+ake=jupukake]
- ne [teka+ne=tekane]
- e [omah+e=omahe]
- ane [jaluk+ane=jalukane]
- ke [kethok+ke=kethokke]
- a [dudut+a=duduta]
- na [gawa+na=gawakna]
- ana [weneh+ana=wenehana]
- ku [buku+ku=bukuku]
- mu [klambi+mu=klambimu]
- e [omah+e=omahe]
Homonim
Homonim yaitu tembung-tembung kata sama ucapannya sama penulisannya tetapi beda arti karena asal kata beda. Contoh:
- Kula rade pandung panjenengan punika sinten? (pangling)
- Rehning punika kathah pandung, mila kedah ngantos-atos. (maling)
- Mengko yen ibu duka kepriye, mbak? (nesu/marah)
- Bocah ditakoni kok mung duka bae, sebel aku! (embuh/tidak tahu)
Antonim
Antonim / tembung kosok balen yaitu tembung kata yang memiliki arti berkebalikan dengan yang lain. Kata kata antonim antara lain: padhang-peteng, bungah-susah, gedhe-cilik, beja-cilaka, kasar-alus, dan sebagainya. Contoh:
- Bab sugih mlarat iku sejatine jatahe dhewe-dhewe.
- Kali ing Kalimantan kuwi tiga rendheng banyune ajeg gedhe.
Sinonim
Sinonim (nunggal misah) merupakan dua kata atau lebih yang bentuk penulisannya beda, arti sama atau hampir sama, arti yang sama persis itu jarang. Contoh:
- Bocah kuwi senenge randha kemul.
- Bocah kuwi senenge tempe goreng diwenehi glepung.
- Tawangmangu iku hawane pancen adhem banget.
- Tawangmangu iku hawane pancen atis banget.
Homograf
Homograf merupakan tembung-tembung kata yang penulisannya beda artinya beda. Contoh:
- Tiyang punika asring ngagem busana cemeng. cemeng = ireng
- Aku yen sowan budhe arep nyuwun cemeng loro. cemeng = anak kucing
- Yen duwe meri kudu dikandhangake. meri = anak bebek
- Kowe ora perlu meri karo adhimu. meri = ewa, iri
Fungsi kalimat
Di dalam bahasa Jawa, kalimat atau ukara bisa dibagi menjadi jejer, wasesa, lesan, geganep, dan panerang.
Dalam bahasa Indonesia kita mengenal adanya struktur atau susunan kalimat, seperti subjek, predikat dan objek. Dalam bahasa Jawa pun juga memiliki hal yang sama akan tetapi bernama lain:
- Jejer ꧊ꦗꦺꦗꦺꦂ꧊ (subjek)
- Wasesa ꧊ꦮꦱꦺꦰ꧊ (predikat)
- Lesan ꦭꦺꦱꦤ꧀ (objek)
- Geganep ꦒꦼꦒꦤꦼꦥ꧀ (pelengkap)
Seperti halnya dalam bahasa Indonesia, jejer dikenai pekerjaan dengan pola sama seperti bahasa Indonesia tidak seperti bahasa Inggris yang dibolak-balik.
Contoh kalimatnya:
- Aku mangan. (Aku makan.)
- aku = jejer
- mangan = wasesa
- Aku mangan sega. (Aku makan nasi.)
- aku = jejer
- mangan = wasesa
- sega = objek
- Adhikku diwenehi sega pecel. (Adikku diberi nasi pecel.)
- adhikku = jejer
- diwenehi = wasesa
- sega pecel = geganep
Untuk bagian kalimat seperti keterangan (katrangan) sama saja seperti bahasa Indonesia.
Ukara
Silah silahing ukara (jenis-jenis kalimat dalam bahasa Jawa)
- Ukara kandha / ꦲꦸꦏꦫꦏꦟ꧀ꦝ (kalimat langsung). Contoh: Ibu ngendika Kowe kudu sekolah / ꦲꦶꦧꦸꦔꦼꦤ꧀ꦢꦶꦏ꧌ꦏꦺꦴꦮꦺꦏꦸꦢꦸꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦃ꧍
- Ukara crita / ꦲꦸꦏꦫꦕꦿꦶꦡ (kalimat cerita). Contoh: Ngendikane Ibu yen sregep sekolah mesthi pinter / ꦔꦼꦤ꧀ꦢꦶꦏꦤꦺꦲꦶꦧꦸꦪꦺꦤ꧀ꦱꦽꦒꦼꦥ꧀ꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦃꦩꦼꦱ꧀ꦛꦶꦥꦶꦤ꧀ꦠꦼꦂ.
- Ukara tanduk / ꦲꦸꦏꦫꦠꦤ꧀ꦢꦸꦏ꧀ (kalimat aktif). Contoh: Bapak tindak kantor / ꦧꦥꦏ꧀ꦠꦶꦤ꧀ꦢꦏ꧀ꦏꦤ꧀ꦠꦺꦴꦂ
- Ukara tanggap / ꦲꦸꦏꦫꦠꦔ꧀ꦒꦥ꧀ (kalimat pasif). Contoh: Sepedane dicet abang / ꦱꦼꦥꦺꦢꦤꦺꦢꦶꦕꦺꦠ꧀ꦲꦧꦁ
- Ukara pakon / ꦲꦸꦏꦫꦥꦏꦺꦴꦤ꧀ (kalimat perintah). Contoh: Jupukna sepedaku neng omahe Paklik / ꦗꦸꦥꦸꦏ꧀ꦤꦱꦼꦥꦺꦢꦏꦸꦤꦶꦁꦲꦺꦴꦩꦃꦲꦺꦥꦏ꧀ꦭꦶꦏ꧀
- Ukara panjaluk / ꦲꦸꦏꦫꦥꦚ꧀ꦗꦭꦸꦏ꧀ (kalimat permohonan). Contoh: Tulung njupukna buku kuwi / ꦠꦸꦭꦸꦁꦗꦸꦥꦸꦏ꧀ꦤꦧꦸꦏꦸꦏꦸꦮꦶ
Bilangan
Bila dibandingkan dengan bahasa Melayu atau Indonesia, bahasa Jawa memiliki sistem bilangan yang agak rumit.
Bahasa | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | ||
Kuno | sa | rwa | telu | pat | lima | enem | pitu | walu | sanga | sapuluh |
Kawi | eka | dwi | tri | catur | panca | sad | sapta | asta | nawa | dasa |
Krama | setunggal | kalih | tiga | sekawan | gangsal | enem | pitu | wolu | sanga | sedasa |
Ngoko | siji | loro | telu | papat | lima | enem | pitu | wolu | sanga | sepuluh |
Pecahan
- 1/2 setengah, separo, sepalih (Krama)
- 1/4 seprapat, seprasekawan (Krama)
- 3/4 telung prapat, tigang prasekawan (Krama)
- 1,5 siji setengah, setunggal kalih tengah (Krama)
Pranala luar
- Pedoman Umum Ejaan Bahasa Jawa (PUEBJ)
- Leksikon bahasa Jawa di Sastra.org
- Bausastra Jawa oleh W.J.S. Poerwadarminta
- Kamus bahasa Indonesia-Jawa
- Kamus bahasa Jawa-Inggris di SEAlang Projects