Bahasa Jawa Cirebon
Bahasa Jawa Cirebon atau disebut oleh masyarakat setempat sebagai basa Cerbon ialah sejenis dialek Jawa yang dituturkan di pesisir utara Jawa Barat terutama mulai daerah Pedes, Cilamaya (Karawang), Blanakan, Pamanukan, Pusakanagara, (Subang), Jatibarang, Indramayu, sampai Cirebon dan Losari Timur, Brebes, Jawa Tengah.
Pengaruh
Dahulu dialek ini digunakan dalam perdagangan di pesisir Jawa Barat mulai Cirebon yang merupakan salah satu pelabuhan utama, khususnya pada abad ke-15 sampai ke-17. Bahasa Cirebon dipengaruhi pula oleh budaya Sunda karena keberadaannya yang berbatasan langsung dengan kebudayaan Sunda. Dialek Cirebon mempertahankan bentuk-bentuk kuno bahasa Jawa seperti kalimat-kalimat dan pengucapan, misalnya ingsun (saya) dan sira (kamu) yang sudah tak digunakan lagi oleh bahasa Jawa Baku.
Dialek Cirebon diajarkan di sekolah-sekolah wilayah eks-Karesidenan Cirebon bersama dengan bahasa Sunda. Di wilayah eks-Karesidenan Cirebon, dialek ini dituturkan oleh mayoritas penduduknya yang bertempat tinggal di sepanjang pantai utara seperti di kota Cirebon, kabupaten Cirebon, Majalengka bagian utara, dan Indramayu atau dinamai Dermayon. Sedangkan di Kuningan pada umumnya digunakan bahasa Sunda dialek Cirebon.
Bahasa Cirebon juga memberi pengaruh pada bahasa Jawa Banten, baik dalam tingkatan Bahasa Banten Standar maupun dalam tingkatan halus (bahasa Bebasan Jawa Banten). Asal muasal Kerajaan Banten memang dari laskar gabungan Cirebon-Demak yang berhasil merebut wilayah utara Kerajaan Pajajaran.
Dalam Kesehariannya bahasa Cirebon terbagi menjadi dua tingkatan, yakni tingkatan bahasa Cirebon standar (Bahasa Bagongan Cirebon) dan tingkatan halus (bahasa Bebasan Cirebon).
Kosa kata
Sebagian besar kosa kata asli dari bahasa ini tidak memiliki kesamaan dengan bahasa Jawa standar (Surakarta/Yogyakarta) baik secara morfologi maupun fonetik.
Banten utara | Cirebonan & Dermayon | Banyumasan | Tegal, Brebes | Pemalang | Solo/Jogja | Indonesia |
---|---|---|---|---|---|---|
kita | kita/reang/isun/ingsun | inyong/nyong | inyong/nyong | nyong | aku | aku/saya |
sire | sira | rika | koen | koe | kowe | kamu |
pisan | pisan | banget | nemen/temen | nemen/temen/teo | tenan | sangat |
keprimen | kepriben/kepriwe | kepriwe | kepriben/priben/pribe | keprimen/kepriben/primen/prime/priben/pribe | piye/kepriye | bagaimana |
ore | ora/beli | ora | ora/belih | ora | ora | tidak |
manjing | manjing | mlebu | manjing/mlebu | manjing/mlebu | mlebu | masuk |
arep | arep/pan | arep | pan | pan/pen/ape/pak | arep | akan |
sake | sing | sekang | sing | kadi/kading | seko | dari |
Berikut ini contoh kalimat dalam bahasa Cirebon :
- Kepriben kabare, cung? — Bagaimana kabarnya, nak?
- Isun lunga sing umah — Aku pergi dari rumah
- Aja gumuyu bae — Jangan tertawa saja
- Sira arep mendhi? — Kamu mau ke mana?
- Sira arep njaluk beli? — Kamu mau minta ga?
Dalam bahasa pantura (Pemalang) :
- Keprimen kabare, kang?
- Nyong lungo kading umah
- Ojo gemuyu bae
- Koe pan aring endi?
- Koe pan njaluk pora?
Kamus Kecil
Berikut ini adalah kamus alit (kecil) tentang bebasan[1]:
Standar Cirebon | Bebasan Cirebon | Bahasa Indonesia | Penjelasan |
---|---|---|---|
Ana | Wenten | Ada | |
Banyu | Toya | Air | |
Mlaku | Mlampah | Berjalan | |
Adoh | Tebih | Jauh | |
Bae | Mawon | Saja | |
? | Sanggine | Biarkan | |
Uwis | Sampun | Sudah | |
Akeh | Katah | Banyak | |
Bocah | Lare | Anak | |
Ambir | Supadon | Biar | |
Batur | Rencang | Kawan | |
? | Sanes | Bukan | |
Arep | Ajeng | Akan | |
Bener | Leres | Benar | |
Duwe | Gadah | Punya | |
Bengi | Dalu | Malam | |
Dodol | Sadean | Dagang | |
Abang | Abrit | Merah | |
Beras | Uwos | Beras | |
Dake | Gadah | Punya (Dapat) | |
Apik | Eca | Bagus | |
Cungur | Irung | Hidung | |
Cilik | Alit | Kecil | |
Dalan | Dermagi | Jalan | |
Dewek | Piyambek | Sendiri | |
Buri | Wingking | Belakang | Nang Buri, Teng Wingking (Di Belakang) |
Nang Arep | Teng Ajeng | Di Depan | |
Nang Mendhi | Teng Pundi | Dimana | |
Diantarane | Diantawise | Diantaranya | |
Njagong | Linggih | Duduk | |
Endas | Sirah | Kepala | |
Gawe | Damel | Kerja | |
Gede | Ageng | Besar | |
Gula | Gendis | Gula | |
Entek | Telas | Habis | |
Isor | Andap | Bawah | |
Jare | Cape | Kata (Ucap) | Cape sinten? (Kata (ucap) siapa?) |
Kabeh | Sedanten | Semua | |
Sira | Panjenengan | Anda | |
Sira | Penjenengan | Kamu | |
Kanggo | Kangge | Untuk | |
Karena | Keranten | Karena | |
Karo | Kalian | Dengan | Teng bioskop kalian sinten inggih? (Di bioskop dengan siapa, ya?) |
Katon | Ketingal | Dapat dilihat | |
? | Kajaba | Kecuali | |
Mengana | Mrika | Kesana | |
Mene | Mriki | Kesini | |
Klambi | Rasukan | Pakaian | |
Kurang | Kirang | Kurang | |
Laka | Mboten wenten | Tidak Ada | |
Lamun | Umpami | Umpama | |
Lamun | Bilih | Seandainya | |
Lanang | Jaler | Laki-laki | |
Lenga | Lisa | Minyak | |
Lenga Latung | Lisa latung | Minyak tanah | |
Loro | Kalih | Dua | |
Lunga | Kesah | Pergi | |
Mangkat | Kesa | Berangkat | |
Luru | Ngilari | Cari | |
Luru | Nggulati | Cari | |
Luwih | Langkung | Lebih | |
Maca | Maos | Baca | |
Larang | Awis | Mahal | |
Mangan | Dahar | Makan | |
Maning | Malih | Lagi | |
Manjing | Mlebet | Masuk | |
Mata | Soca | Mata | |
Pate | Padem | Padam | |
arep mendhi | Bade pundi | Mau ke mana? | |
Gelem | Bade | Mau | |
Melu | Milet | Ikut | |
Metu | Medal | Keluar | |
Mlayu | Mlajeng | Lari | |
Engko | Mengkin | Nanti | |
Ndeleng | Ningali | Melihat | |
Ngaji | Ngaos | Mengaji | |
Gawa | Bakta | Bawa | mbakta (Membawa) |
Nginum | Ngombe | Minum | |
Rungu | Pireng | Dengar | Ngrungu, Mireng (Mendengar) |
Upai | Sukani | Beri | Ngupai, Nyukani (Memberi) |
Nguyu | Nyeni | Kencing | |
Jaga | Raksa | Jaga | Njaga, Ngraksa (Menjaga) |
Nyilih | Nyambut | Pinjam | |
Nyoba | Nyobi | Coba | |
Beli / Ora | Mboten | Tidak | |
Sekien | Saniki | Sekarang | |
Wong | Tiyang | Orang | |
Olih | Angsal | Mendapat | |
Pada bae | Sami mawon | Sama saja | |
Pada | Sami | Sama | |
Papat | Sekawan | Empat | |
Pasar | Peken | Pasar | |
Parek | Caket | Dekat | |
Percaya | Percanten | Percaya | |
Pira | Pinten | Berapa | |
Umah | Griya | Rumah | |
Sapa | Sinten | Siapa | (Kaliyan Sinten? "Sama Siapa?") |
Apa | Punapa | Apa | |
Sedang | Siweg | Sedang (Melakukan) | (Siweg Punapa? "Sedang Apa") |
Sawah | Sabin | Sawah | |
Salah | Sawon | Salah | |
Setitik | Sakedik | Sedikit | |
Sega | Sekul | Nasi | |
Siji | Setunggal | Satu | |
Srog | Mangga | Silahkan | |
Aja | Sampun | Jangan | (Sampun teng Riku! = "Jangan Disitu!" |
? | Teng Riku | Di situ | |
Ning / Nang | Teng | Di | |
Tamu | Sema | Tamu | |
Turu | Kilem / Tilem / Kulem | Tidur | |
Tuku | Tumbas | Beli | |
Duit | Yatra | Uang | |
Urip | Gesang | Hidup | |
Wadon | Istri | Perempuan | |
Wanci | Wayah | Saat | |
Wareg | Tuwuk | Kenyang | |
Wulan | Sasi | Bulan | |
? | Diterasken | Diteruskan | |
Yambu | Wikan | Sanggup (Bisa) | |
? | Liya-liya | Lain-lain | (Mangga diterasken Liya-liya ae = "Silahkan diteruskan lain-lainnya") |
Punten | Hampura | Maaf | |
Isun | Ingsun / Kula | Saya | |
Karo | Sareng | Dengan | (Garam sareng Gendhis dicampur mawon Kang! = "Garam dengan Gula dicampur aja Kang!") |
? | Lan | Dan | |
Nang Isor | Teng Andap | Di Bawah | |
Gen | Ugi | Juga | |
? | Awan | Siang | |
Ilang | Ical | Hilang | |
Getek | ? | Geli | |
Rewel | ? | Cerewet | |
Mencleng | ? | Lompat | |
Bulit | ? | Curang | |
? | Jentik | Kelingking | |
? | Dileb | Ditutup | (Penggunaan Pada "Pintu") |
Sekiki | ? | Besok | |
Bobad | ? | Bohong | |
Demplon | ? | Sexy | |
Kari | ? | Sisa (Tinggal Terakhir) | |
Nguntap | ? | Durhaka | |
Bonggan | ? | Awas! | Digunakan ketika kesal pada sesuatu atau Menantang |
Pancal | ? | Tendang | |
Bendrongan | ? | Main Musik | (Main Musik Dengan Alat Seadanya disebut "Bendrongan" |
Dawuk | ? | Dewasa | |
Tua | Sepuh | Tua |
Perbandingan bahasa
Berikut ini adalah perbandingan antara bebasan Cirebon, bebasan Pemalangan, dengan bebasan Serang (Jawa Banten)
Banten utara | Cirebonan & Dermayon | Pemalangan/Tegalan | Indonesia |
---|---|---|---|
Kasih | Jeneng | Jeneng/nami/asmi | Nama |
Boten | Mboten | Mboten | Tidak |
Teteh | Rara | Mbak/mbakyu | Kakak perempuan (mbak) |
Koh/iku/puniku | Kuh | Puniku/niku | Itu |
Kepetuk | Kepetak / Kepanggih | Kepanggih | Ketemu |
Iki | Kih | Niki | Ini |
nggih | Inggih | Inggih/nggih | Ya |
Ugi | Ugi | Ugi | Juga |
Kelipun | Punapa | Kenging nopo | Kenapa |
Hampura | Hampura | Ngampunten | Maaf |
Sege | Sekul | Sekul | Nasi |
Linggar | Kesah | Tindak/kesah | Pergi |
Darbe | Gadah | Gadah | Punya |
Seniki | Saniki | Sakniki | Sekarang |
Matur nuhun | Matur nuwun/kesuwun | Matur nuwun | Terima kasih |
Ayun ning pundi | Bade teng pundi | Bade teng pundi | Mau kemana? |
Pasar | Peken | Peken | Pasar |
Salah | Sawon | Salah | Salah |
Kule | Kula | Kulo | Saya |
Contoh kalimat dalam bebasan Cirebon
- Pripun kabar ae? Panjenengan bade teng pundi?
- Sampun dahar dereng?
- Permios, Kula mboten saged griya ae rara Astutiningsih kuh teng pundi?
- Jeneng ae sinten?
- Jeneng ae Astutiningsih lamun mboten sawon
- Oh, wenten teng ajeng kuh
- Kesuwun inggih, kang!
- Yewis, sampun dolanan mawon inggih
- rara Astutiningsih! Ning pundi mawon? mboten ilok kepetak!
- Sampun mekoten, inggih
- Kula kesa kaliyan yu Toyah teng peken
- Bade tumbas sate bandeng setunggal.
Perbandingan dengan bebasan Serang (Jawa Banten)
- Pripun kabare? Sampean ayun ning pundi?
- Sampun dahar dereng?
- Permios, kule boten uning griyane Astutiningsih niku ning pundi?
- Kasihe sinten?
- Kasihe Astutiningsih lamun boten salah.
- Oh, wenten ning payun koh.
- Matur nuhun nggih, kang.
- Yewis, napik dolanan saos nggih!
- Astutiningsih! Ning pundi saos? boten ilok kepetuk!
- Napik mengkoten, geh!
- Kule linggar sareng teh Toyah ning pasar.
- Ayun tumbas sate bandeng sios.
Perbandingan dengan bahasa Ngapak Pemalang
- Primen Kabare? Koe pan aring endi?
- Wis mangan durung?
- Ngampurone, nyong ora ngerti umahe Mbak Astutiningsih kuwe nang endi?
- Arane sapa?
- Arane Astutiningsih ning ora salah.
- Oh, nang ngarep kuwe.
- Matur nuwun yo, kang.
- Yo wis, ojo dolanan bae yo!
- Mbak Astutiningsih! Nang endi bae? ora tau ketemu!
- Ojo kaya kuwe, yo!
- Nyong lungo karo Mbak Toyah aring pasar.
- Pan tuku sate Bandeng siji.
Perbandingan dengan bebasan/krama Pemalang
- Pripun kabare/pawartose? Panjenengan bade teng pundi?
- Sampun dahar nopo dereng?
- Ngampuntene, kulo mboten ngertos griyone Mbak Astutiningsih niku teng pundi?
- Naminipun sinten?
- Naminipun Astutiningsih yen mboten salah.
- Oh, teng ngajeng niku.
- Matur nuwun nggih, kang.
- Nggih mpun, ampun dolanan mawon nggih!
- Mbak Astutiningsih! Teng pundi mawon? mboten nate kepanggih!
- Ampun kados niku, nggih!
- Kulo tindak kalih Mbak Toyah teng peken.
- Bade tumbas sate Bandeng setunggal.
Arti dalam bahasa Indonesia
- Bagaimana kabar Anda? Kamu mau ke mana?
- Sudah makan belum?
- Maaf, saya tidak tahu rumah Mbak Astutiningsih itu di mana?
- Namanya siapa?
- Namanya Astutiningsih kalau tidak salah.
- Oh, di depan tuh.
- Terima kasih.
- Ya sudah, jangan bermain saja ya!
- Mbak Astutiningsih! Kemana saja? Tidak pernah bertemu!
- Jangan begitu!
- Saya pergi dengan Toyah ke pasar.
- Mau beli satu sate bandeng.
Ada juga kata-kata yg sering digunakan oleh orang-orang tua dahulu seperti
- Sruwal: Celana
- Pinggan: Mangkok
- Mangan durung?: Sudah makan belum
- Jonong aja ning kono: Awas jangan di situ
Catatan kaki
- ^ Disusun oleh Kang Busyrol Karim dan Ricky Pratama