Lompat ke isi

Bahasa Jawa Cirebon

Dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas
Revisi sejak 18 Maret 2011 01.15 oleh Reynan (bicara | kontrib)

Bahasa Jawa Cirebon atau disebut oleh masyarakat setempat sebagai basa Cerbon ialah sejenis dialek Jawa yang dituturkan di pesisir utara Jawa Barat terutama mulai daerah Pedes, Cilamaya (Karawang), Blanakan, Pamanukan, Pusakanagara, (Subang), Jatibarang, Indramayu, sampai Cirebon dan Losari Timur, Brebes, Jawa Tengah.

Pengaruh

Dahulu dialek ini digunakan dalam perdagangan di pesisir Jawa Barat mulai Cirebon yang merupakan salah satu pelabuhan utama, khususnya pada abad ke-15 sampai ke-17. Bahasa Cirebon dipengaruhi pula oleh budaya Sunda karena keberadaannya yang berbatasan langsung dengan kebudayaan Sunda. Dialek Cirebon mempertahankan bentuk-bentuk kuno bahasa Jawa seperti kalimat-kalimat dan pengucapan, misalnya ingsun (saya) dan sira (kamu) yang sudah tak digunakan lagi oleh bahasa Jawa Baku.

Dialek Cirebon diajarkan di sekolah-sekolah wilayah eks-Karesidenan Cirebon bersama dengan bahasa Sunda. Di wilayah eks-Karesidenan Cirebon, dialek ini dituturkan oleh mayoritas penduduknya yang bertempat tinggal di sepanjang pantai utara seperti di kota Cirebon, kabupaten Cirebon, Majalengka bagian utara, dan Indramayu atau dinamai Dermayon. Sedangkan di Kuningan pada umumnya digunakan bahasa Sunda dialek Cirebon.

Bahasa Cirebon juga memberi pengaruh pada bahasa Jawa Banten, baik dalam tingkatan Bahasa Banten Standar maupun dalam tingkatan halus (bahasa Bebasan Jawa Banten). Asal muasal Kerajaan Banten memang dari laskar gabungan Cirebon-Demak yang berhasil merebut wilayah utara Kerajaan Pajajaran.

Dalam Kesehariannya bahasa Cirebon terbagi menjadi dua tingkatan, yakni tingkatan bahasa Cirebon standar (Bahasa Bagongan Cirebon) dan tingkatan halus (bahasa Bebasan Cirebon).

Kosa kata

Sebagian besar kosa kata asli dari bahasa ini tidak memiliki kesamaan dengan bahasa Jawa standar (Surakarta/Yogyakarta) baik secara morfologi maupun fonetik.

Banten utara Cirebonan & Dermayon Banyumasan Tegal, Brebes Pemalang Solo/Jogja Indonesia
kita kita/reang/isun/ingsun inyong/nyong inyong/nyong nyong aku aku/saya
sire sira rika koen koe kowe kamu
pisan pisan banget nemen/temen nemen/temen/teo tenan sangat
keprimen kepriben/kepriwe kepriwe kepriben/priben/pribe keprimen/kepriben/primen/prime/priben/pribe piye/kepriye bagaimana
ore ora/beli ora ora/belih ora ora tidak
manjing manjing mlebu manjing/mlebu manjing/mlebu mlebu masuk
arep arep/pan arep pan pan/pen/ape/pak arep akan
sake sing sekang sing kadi/kading seko dari


Berikut ini contoh kalimat dalam bahasa Cirebon :

  • Kepriben kabare, cung? — Bagaimana kabarnya, nak?
  • Isun lunga sing umah — Aku pergi dari rumah
  • Aja gumuyu bae — Jangan tertawa saja
  • Sira arep mendhi? — Kamu mau ke mana?
  • Sira arep njaluk beli? — Kamu mau minta ga?

Dalam bahasa pantura (Pemalang) :

  • Keprimen kabare, kang?
  • Nyong lungo kading umah
  • Ojo gemuyu bae
  • Koe pan aring endi?
  • Koe pan njaluk pora?


Kamus Kecil

Berikut ini adalah kamus alit (kecil) tentang bebasan[1]:

Standar Cirebon Bebasan Cirebon Bahasa Indonesia Penjelasan
Ana Wenten Ada
Banyu Toya Air
Mlaku Mlampah Berjalan
Adoh Tebih Jauh
Bae Mawon Saja
? Sanggine Biarkan
Uwis Sampun Sudah
Akeh Katah Banyak
Bocah Lare Anak
Ambir Supadon Biar
Batur Rencang Kawan
? Sanes Bukan
Arep Ajeng Akan
Bener Leres Benar
Duwe Gadah Punya
Bengi Dalu Malam
Dodol Sadean Dagang
Abang Abrit Merah
Beras Uwos Beras
Dake Gadah Punya (Dapat)
Apik Eca Bagus
Cungur Irung Hidung
Cilik Alit Kecil
Dalan Dermagi Jalan
Dewek Piyambek Sendiri
Buri Wingking Belakang Nang Buri, Teng Wingking (Di Belakang)
Nang Arep Teng Ajeng Di Depan
Nang Mendhi Teng Pundi Dimana
Diantarane Diantawise Diantaranya
Njagong Linggih Duduk
Endas Sirah Kepala
Gawe Damel Kerja
Gede Ageng Besar
Gula Gendis Gula
Entek Telas Habis
Isor Andap Bawah
Jare Cape Kata (Ucap) Cape sinten? (Kata (ucap) siapa?)
Kabeh Sedanten Semua
Sira Panjenengan Anda
Sira Penjenengan Kamu
Kanggo Kangge Untuk
Karena Keranten Karena
Karo Kalian Dengan Teng bioskop kalian sinten inggih? (Di bioskop dengan siapa, ya?)
Katon Ketingal Dapat dilihat
? Kajaba Kecuali
Mengana Mrika Kesana
Mene Mriki Kesini
Klambi Rasukan Pakaian
Kurang Kirang Kurang
Laka Mboten wenten Tidak Ada
Lamun Umpami Umpama
Lamun Bilih Seandainya
Lanang Jaler Laki-laki
Lenga Lisa Minyak
Lenga Latung Lisa latung Minyak tanah
Loro Kalih Dua
Lunga Kesah Pergi
Mangkat Kesa Berangkat
Luru Ngilari Cari
Luru Nggulati Cari
Luwih Langkung Lebih
Maca Maos Baca
Larang Awis Mahal
Mangan Dahar Makan
Maning Malih Lagi
Manjing Mlebet Masuk
Mata Soca Mata
Pate Padem Padam
arep mendhi Bade pundi Mau ke mana?
Gelem Bade Mau
Melu Milet Ikut
Metu Medal Keluar
Mlayu Mlajeng Lari
Engko Mengkin Nanti
Ndeleng Ningali Melihat
Ngaji Ngaos Mengaji
Gawa Bakta Bawa mbakta (Membawa)
Nginum Ngombe Minum
Rungu Pireng Dengar Ngrungu, Mireng (Mendengar)
Upai Sukani Beri Ngupai, Nyukani (Memberi)
Nguyu Nyeni Kencing
Jaga Raksa Jaga Njaga, Ngraksa (Menjaga)
Nyilih Nyambut Pinjam
Nyoba Nyobi Coba
Beli / Ora Mboten Tidak
Sekien Saniki Sekarang
Wong Tiyang Orang
Olih Angsal Mendapat
Pada bae Sami mawon Sama saja
Pada Sami Sama
Papat Sekawan Empat
Pasar Peken Pasar
Parek Caket Dekat
Percaya Percanten Percaya
Pira Pinten Berapa
Umah Griya Rumah
Sapa Sinten Siapa (Kaliyan Sinten? "Sama Siapa?")
Apa Punapa Apa
Sedang Siweg Sedang (Melakukan) (Siweg Punapa? "Sedang Apa")
Sawah Sabin Sawah
Salah Sawon Salah
Setitik Sakedik Sedikit
Sega Sekul Nasi
Siji Setunggal Satu
Srog Mangga Silahkan
Aja Sampun Jangan (Sampun teng Riku! = "Jangan Disitu!"
? Teng Riku Di situ
Ning / Nang Teng Di
Tamu Sema Tamu
Turu Kilem / Tilem / Kulem Tidur
Tuku Tumbas Beli
Duit Yatra Uang
Urip Gesang Hidup
Wadon Istri Perempuan
Wanci Wayah Saat
Wareg Tuwuk Kenyang
Wulan Sasi Bulan
? Diterasken Diteruskan
Yambu Wikan Sanggup (Bisa)
? Liya-liya Lain-lain (Mangga diterasken Liya-liya ae = "Silahkan diteruskan lain-lainnya")
Punten Hampura Maaf
Isun Ingsun / Kula Saya
Karo Sareng Dengan (Garam sareng Gendhis dicampur mawon Kang! = "Garam dengan Gula dicampur aja Kang!")
? Lan Dan
Nang Isor Teng Andap Di Bawah
Gen Ugi Juga
? Awan Siang
Ilang Ical Hilang
Getek ? Geli
Rewel ? Cerewet
Mencleng ? Lompat
Bulit ? Curang
? Jentik Kelingking
? Dileb Ditutup (Penggunaan Pada "Pintu")
Sekiki ? Besok
Bobad ? Bohong
Demplon ? Sexy
Kari ? Sisa (Tinggal Terakhir)
Nguntap ? Durhaka
Bonggan ? Awas! Digunakan ketika kesal pada sesuatu atau Menantang
Pancal ? Tendang
Bendrongan ? Main Musik (Main Musik Dengan Alat Seadanya disebut "Bendrongan"
Dawuk ? Dewasa
Tua Sepuh Tua


Perbandingan bahasa

Berikut ini adalah perbandingan antara bebasan Cirebon, bebasan Pemalangan, dengan bebasan Serang (Jawa Banten)

Banten utara Cirebonan & Dermayon Pemalangan/Tegalan Indonesia
Kasih Jeneng Jeneng/nami/asmi Nama
Boten Mboten Mboten Tidak
Teteh Rara Mbak/mbakyu Kakak perempuan (mbak)
Koh/iku/puniku Kuh Puniku/niku Itu
Kepetuk Kepetak / Kepanggih Kepanggih Ketemu
Iki Kih Niki Ini
nggih Inggih Inggih/nggih Ya
Ugi Ugi Ugi Juga
Kelipun Punapa Kenging nopo Kenapa
Hampura Hampura Ngampunten Maaf
Sege Sekul Sekul Nasi
Linggar Kesah Tindak/kesah Pergi
Darbe Gadah Gadah Punya
Seniki Saniki Sakniki Sekarang
Matur nuhun Matur nuwun/kesuwun Matur nuwun Terima kasih
Ayun ning pundi Bade teng pundi Bade teng pundi Mau kemana?
Pasar Peken Peken Pasar
Salah Sawon Salah Salah
Kule Kula Kulo Saya


Contoh kalimat dalam bebasan Cirebon

  • Pripun kabar ae? Panjenengan bade teng pundi?
  • Sampun dahar dereng?
  • Permios, Kula mboten saged griya ae rara Astutiningsih kuh teng pundi?
  • Jeneng ae sinten?
  • Jeneng ae Astutiningsih lamun mboten sawon
  • Oh, wenten teng ajeng kuh
  • Kesuwun inggih, kang!
  • Yewis, sampun dolanan mawon inggih
  • rara Astutiningsih! Ning pundi mawon? mboten ilok kepetak!
  • Sampun mekoten, inggih
  • Kula kesa kaliyan yu Toyah teng peken
  • Bade tumbas sate bandeng setunggal.


Perbandingan dengan bebasan Serang (Jawa Banten)

  • Pripun kabare? Sampean ayun ning pundi?
  • Sampun dahar dereng?
  • Permios, kule boten uning griyane Astutiningsih niku ning pundi?
  • Kasihe sinten?
  • Kasihe Astutiningsih lamun boten salah.
  • Oh, wenten ning payun koh.
  • Matur nuhun nggih, kang.
  • Yewis, napik dolanan saos nggih!
  • Astutiningsih! Ning pundi saos? boten ilok kepetuk!
  • Napik mengkoten, geh!
  • Kule linggar sareng teh Toyah ning pasar.
  • Ayun tumbas sate bandeng sios.


Perbandingan dengan bahasa Ngapak Pemalang

  • Primen Kabare? Koe pan aring endi?
  • Wis mangan durung?
  • Ngampurone, nyong ora ngerti umahe Mbak Astutiningsih kuwe nang endi?
  • Arane sapa?
  • Arane Astutiningsih ning ora salah.
  • Oh, nang ngarep kuwe.
  • Matur nuwun yo, kang.
  • Yo wis, ojo dolanan bae yo!
  • Mbak Astutiningsih! Nang endi bae? ora tau ketemu!
  • Ojo kaya kuwe, yo!
  • Nyong lungo karo Mbak Toyah aring pasar.
  • Pan tuku sate Bandeng siji.



Perbandingan dengan bebasan/krama Pemalang

  • Pripun kabare/pawartose? Panjenengan bade teng pundi?
  • Sampun dahar nopo dereng?
  • Ngampuntene, kulo mboten ngertos griyone Mbak Astutiningsih niku teng pundi?
  • Naminipun sinten?
  • Naminipun Astutiningsih yen mboten salah.
  • Oh, teng ngajeng niku.
  • Matur nuwun nggih, kang.
  • Nggih mpun, ampun dolanan mawon nggih!
  • Mbak Astutiningsih! Teng pundi mawon? mboten nate kepanggih!
  • Ampun kados niku, nggih!
  • Kulo tindak kalih Mbak Toyah teng peken.
  • Bade tumbas sate Bandeng setunggal.


Arti dalam bahasa Indonesia

  • Bagaimana kabar Anda? Kamu mau ke mana?
  • Sudah makan belum?
  • Maaf, saya tidak tahu rumah Mbak Astutiningsih itu di mana?
  • Namanya siapa?
  • Namanya Astutiningsih kalau tidak salah.
  • Oh, di depan tuh.
  • Terima kasih.
  • Ya sudah, jangan bermain saja ya!
  • Mbak Astutiningsih! Kemana saja? Tidak pernah bertemu!
  • Jangan begitu!
  • Saya pergi dengan Toyah ke pasar.
  • Mau beli satu sate bandeng.


Ada juga kata-kata yg sering digunakan oleh orang-orang tua dahulu seperti

  • Sruwal: Celana
  • Pinggan: Mangkok
  • Mangan durung?: Sudah makan belum
  • Jonong aja ning kono: Awas jangan di situ

Catatan kaki

  1. ^ Disusun oleh Kang Busyrol Karim dan Ricky Pratama