Prasasti Poh

Dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas

Prasasti Poh berupa dua lempeng prasasti tembaga beraksara Kawi yang ditemukan di dukuh Plembon, Desa Randusari, Kecamatan Prambanan, Kabupaten Klaten. Prasasti yang ditemukan dekat candi Prambanan tersebut disebut juga dengan Prasasti Randusari 1, berbentuk dua lempeng (lembar) tembaga berukuran panjang 50 cm dan lebar 20,5 cm. Prasasti itu dikoleksi oleh KGPA Hadiwijoyo bangsawan keraton Mangkunegaran, Surakarta. Dinamai sebagai prasasti Poh karena berisi tentang penetapan wanua Poh menjadi sima yang dikeluarkan pada masa pemerintahan Rakai Watukura Dyah Balitung berangka tahun 827 Saka (atau 905 Masehi).

Alih aksara prasasti Poh pertama kali dilakukan oleh W.F. Stutterheim pada tahun 1940 dalam buku Inscripties van Nederlandsch Indie dengan judul Oorkonde van Balitung uit 905 A. D. [Randoesari I]. Dari alih aksara didapat banyak ilmu pengetahuan lanjutan misalnya bahwa desa Poh dimerdekakan pada tahun 827 Saka, bulan Srawana, tanggal 13 paro-terang [suklapaksa], paringkelan Paniruan [sadwara], pasaran Pon [pancawara], hari Budhawara [saptawara] yang menurut ahli penanggalan dari Perancis yaitu Louis-Charles Damais sama dengan hari Rabu Pon tanggal 17 Juli 905 Masehi.

Desa Poh dimerdekakan secara pajak oleh raja Mataram Kuno (Medang) saat itu yaitu Sri Maharaja Rakai Watukura Dyah Balitung Dharmodaya Mahasambhu atau lebih sering disebut Dyah Balitung (899 – 911). Berdasarkan penetapannya, prasasti Poh berusia lebih tua 2 tahun dari prasasti Mantyasih yang dijadikan patokan Hari Jadi Kota Magelang.

Isi pokok prasasti ini terdapat dalam plat 1b baris 3 dan 5 yaitu

yang berarti penetapan desa Poh menjadi sima (desa perdikan bebas pajak) dalam rangka mengelola bangunan suci Sang Hyang Caitya. Menurut W.F. Stutterheim, silunglung berarti bangunan candi permanen untuk mengabadikan tempat suci yang ditandai oleh silunglung.

Prasasti Poh juga menyebut

yang berarti wanua poh mempunyai anak wanua rumasan dan nyu, semuanya termasuk lungguh anak pamgat kiniwang.

Artinya, desa Poh, dusun Rumasan, dan dusun Nyu semuanya termasuk lungguh kinawang. Para tetua di desa dan dusun tadi diceritakan mempersembahkan pasak-pasak kepada Sri Maharaja berupa kain jenis jaro 1 yugala dan mas pageh 5 suwarna. Rakyat jelata juga dikatakan mendapat hadiah. Selain itu disebutkan juga nama para pejabat, penduduk desa, saji-sajian yang digunakan dalam upacara manusuk sima, dan nama-nama desa lainnya. Beberapa penguasa desa yang turut diundang yaitu dari desa Mantyasih, desa Glangglang, dan desa Galang.[1]

Alih Aksara[sunting | sunting sumber]

Lempeng 1[sunting | sunting sumber]

  1. Swasti çakawarâtita 827 çaka, waisakhamasa, tithi trayodaçi çuklapaksa, wara paniruan, pon, budhawara, tatkâla çri maharaja rakai watukura dyah balitung dharmmodaya mahaçambhu
  2. Maçima çri maharaja rakai watukura dyah balitung dharmmodaya mahaçambhu i çri maharaja rakai watukura
  3. Dyah balitung dharmmodaya mahaçambhu i çri wihara haji i poh çri dharmaçrama i paknan yan sinusuk caitya mahaywa silunglung sang dewata lumah i pastika, çri kahulunan i wihara haji i srahi i dang i poh çri dharmaçrama i paknan wihara haji i citraleka i sang hyang wihara i pikatan, dang i wihara haji i sukuh i çri wihara haji i pakukwan i dang i wihara haji i pakukwan i bhatara i sang hyang adwaya bhujanggaka i wihara haji i pikatan wihara haji i mamratipura i bhatara i sang hyang ajnadewati wihara haji i mamratipura i bhatara i sang
  4. Hyang kampaladewa i wihara haji i mamratipura i bhatara i sang hyang wlka i wihara haji i mamratipura i bhatara i sang hyang kalaçanakra i wihara haji i mamratipura i bhatara i kuluk i wihara haji i mamratipura
  5. Umilu suku i sabhumi samapta nikang wanua poh swatantra i sang hyang dharmma i dang acarya i dang upadhyaya athawa i wihara haji tan ilu i çri maharaja wungkalan i wadihati tan ilu i çri maharaja wungku i limus tan ilu i çri wungku i bako tan ilu i çri wungku i panggumulan tan ilu i dapunta puççagra i tirwan tan ilu i rakryan i halu tan ilu i rakryan i sirikan tan ilu i rakryan i wka tan ilu i rakryan i hino
  6. Tan ilu i samgat i mamratipura tan ilu i samgat i tiruan tan ilu i samgat i wadihati tan ilu i sang pamgat i makudur tan ilu i sang pamgat i jro ityewamadi tan ilu i saprakaranikang mangilala drabyahaji i sapangguhan i wungkal i paranakan i manghuri i mabika i manglala i manghapu i walyan i
  7. I walyan i watak suwung i watak wihara i watak lurah i watak pandai i watak i sima i watak i buhul tan ilu i sang pamgat i buhul tan ilu i sang pamgat i pakis tan ilu i sang pamgat i
  8. Wlahar tan ilu i sang pamgat i sanggar tan ilu i sang pamgat i pakandangan tan ilu i sang pamgat i palah tan ilu i sang pamgat i palah i wka tan ilu i sang pamgat i palah i bka tan ilu i sang pamgat i palah i hino tan ilu i sang pamgat i palah i watak suwung tan ilu i sang pamgat i palah i watak wihara tan ilu i sang pamgat i palah i watak lurah tan ilu i sang pamgat i palah i watak pandai tan ilu i sang pamgat i palah i sima tan ilu i sang pamgat i palah i buhul tan ilu i sang pamgat i palah i pakis tan ilu i sang pamgat i palah i wlahar tan ilu i sang pamgat i palah i sanggar tan ilu i sang pamgat i palah i pakandangan tan ilu i sang pamgat i palah i palah tan ilu i sang pamgat i palah i wka tan ilu i sang pamgat i palah i bka tan ilu i sang pamgat i palah i hino tan ilu i sang pamgat i palah i
  9. Watak suwung tan ilu i sang pamgat i palah i watak wihara tan ilu i sang pamgat i palah i watak lurah tan ilu i sang pamgat i palah i watak pandai tan ilu i sang pamgat i palah i sima tan ilu i sang pamgat i palah i buhul tan ilu i sang pamgat i palah i pakis tan ilu i sang pamgat i palah i wlahar tan ilu i sang pamgat i palah i sanggar tan ilu i sang pamgat i palah i pakandangan tan ilu i sang pamgat i palah i palah tan ilu i sang pamgat i palah i wka tan ilu i sang pamgat i palah i bka tan ilu i sang pamgat i palah i hino
  10. Tan ilu i sang pamgat i palah i wanua poh muang anak wanua i rumasan, ring nyu kapua watak kiniwang
  11. Ityewamadi tan ilu i saprakaranikang mangilala drabyahaji i sapangguhan i wungkal i paranakan i manghuri i mabika i manglala i manghapu i walyan i walyan i watak suwung i watak wihara i watak lurah i watak pandai i watak i sima i watak i buhul tan ilu i sang pamgat i buhul tan ilu i sang pamgat i pakis tan ilu i sang pamgat i //…..

Akhir kalimat baris 11 terpotong karena prasasti tersebut rusak.

Lempeng 2[sunting | sunting sumber]

  1. Iti tan ilu i saprakaranikang mangilala drabyahaji i sapangguhan i wungkal i paranakan i manghuri i mabika i manglala i manghapu i walyan i walyan i watak suwung i watak wihara i watak lurah i watak pandai i watak i sima i watak i buhul i watak i palah i watak i kiniwang i watak i rumasan i watak i wka i watak i bka i watak i hino
  2. Tan ilu i çri maharaja wungkalan i wadihati tan ilu i çri maharaja wungku i limus tan ilu i çri wungku i bako tan ilu i çri wungku i panggumulan tan ilu i dapunta puççagra i tirwan tan ilu i rakryan i halu tan ilu i rakryan i sirikan tan ilu i rakryan i wka tan ilu i rakryan i hino tan ilu i samgat i mamratipura tan ilu i samgat i tiruan tan ilu i samgat i wadihati tan ilu i sang pamgat i makudur tan ilu i sang pamgat i jro
  3. Iti ri kalan i çri maharaja rakai watukura dyah balitung dharmmodaya mahaçambhu i çri wihara haji i poh çri dharmaçrama i paknan

Terjemahan Ringkas[sunting | sunting sumber]

Lempeng 1[sunting | sunting sumber]

  • Baris 1: Prasasti ini dikeluarkan oleh Sri Maharaja Rakai Watukura Dyah Balitung Dharmmodaya Mahaçambhu pada tahun Saka 827 (905 Masehi).
  • Baris 2: Prasasti ini berisi penetapan sima untuk Sri Wihara Haji i Poh Sri Dharmaçrama i Paknan.
  • Baris 3: Sima wanua Poh meliputi beberapa wilayah, antara lain Sri Kahulunan i Wihara Haji i Srahi i Dang i Poh Sri Dharmaçrama i Paknan, Wihara Haji i Citraleka i Sang Hyang Wihara i Pikatan, Dang i Wihara Haji i Suruh i Sri Wihara Haji i Pakukwan, Dang i Wihara Haji i Pakukwan i Bhatara i Sang Hyang Adwaya Bhujanggaka i Wihara Haji i Pikatan Wihara Haji i Mamratipura i Bhatara i Sang Hyang Ajnadewati Wihara Haji i Mamratipura i Bhatara i Sang Hyang Kampaladewa i Wihara Haji i Mamratipura i Bhatara i Sang Hyang Wlka i Wihara Haji i Mamratipura i Bhatara i Sang Hyang Kalaçanakra i wihara Haji i Mamratipura i Bhatara i Kuluk i Wihara Haji i Mamratipura.
  • Baris 4: Sima wanua Poh meliputi seluruh wilayah desa Poh, termasuk anak desa Rumasan dan Nyu. Semua desa tersebut termasuk lungguh kinawang, yaitu wilayah yang dikuasai oleh pejabat bernama kinawang.
  • Baris 5: Sima wanua Poh dibebaskan dari semua kewajiban pajak dan upeti kepada negara.
  • Baris 6: Sima wanua Poh digunakan untuk kepentingan Sang Hyang Dharma, Dang Acarya, Dang Upadhyaya, atau Wihara Haji.
  • Baris 7: Sima wanua Poh tidak tunduk kepada Sri Maharaja Wungkalan i Wadihati, Sri Maharaja Wungku i Limus, Sri Wungku i Bako, Sri Wungku i Panggumulan, Dapunta Puççagra i Tirwan, Rakryan i Halu, Rakryan i Sirikan, Rakryan i Wka, Rakryan i Hino, Samgat i Mamratipura, Samgat i Tiruan, Samgat i Wadihati, Sang Pamgat i Makudur, Sang Pamgat i Jro.
  • Baris 8: Sima wanua Poh juga tidak tunduk kepada semua pejabat yang bertugas untuk mengumpulkan pajak dan upeti.
  • Baris 9: Sima wanua Poh diberikan kepada Wihara Haji i Poh Sri Dharmaçrama i Paknan sebagai bentuk hadiah dari Sri Maharaja Rakai Watukura Dyah Balitung Dharmmodaya Mahaçambhu atas jasa-jasanya dalam menyebarkan agama Buddha.
  • Baris 10: Sima wanua Poh juga dimaksudkan untuk melindungi Wihara Haji i Poh Sri Dharmaçrama i Paknan dari campur tangan pihak lain, termasuk pejabat negara.
  • Baris 11: Sima wanua Poh ini berlaku selama Sri Maharaja Rakai Watukura Dyah Balitung Dharmmodaya Mahaçambhu bertahta di Sri Wihara Haji i Poh Sri Dharmaçrama i Paknan.

Lempeng 2[sunting | sunting sumber]

  • Baris 1: Sima wanua Poh tidak tunduk kepada semua pejabat yang bertugas untuk mengelola drabyahaji di sapangguhan, wungkal, paranakan, manghuri, mabika, manglala, manghapu, walyan, walyan i watak suwung, watak wihara, watak lurah, watak pandai, watak i sima, watak i buhul, watak i palah, watak i kiniwang, watak i rumasan, watak i wka, watak i bka, dan watak i hino.
  • Baris 2: Sima wanua Poh juga tidak tunduk kepada Sri Maharaja Wungkalan i Wadihati, Sri Maharaja Wungku i Limus, Sri Wungku i Bako, Sri Wungku i Panggumulan, Dapunta Puççagra i Tirwan, Rakryan i Halu, Rakryan i Sirikan, Rakryan i Wka, Rakryan i Hino, Samgat i Mamratipura, Samgat i Tiruan, Samgat i Wadihati, Sang Pamgat i Makudur, dan Sang Pamgat i Jro.
  • Baris 3: Sima wanua Poh ini berlaku selama Sri Maharaja Rakai Watukura Dyah Balitung Dharmmodaya Mahaçambhu bertahta di Sri Wihara Haji i Poh Sri Dharmaçrama i Paknan.

Referensi[sunting | sunting sumber]

  1. ^ Olshop, Novo (Kamis, 01 Maret 2018). "Novo Olshop: Prasasti Poh : Batu atau Emas?". Novo Olshop. Diakses tanggal 2021-12-30.